Piše: Miloš Vukanović
Sagledavajući gibanja koja su vodila do potrebne smjene vlasti na izborima 2020. godine, sve je uočljiviji postajao jedan narativ koji je u tom trenutku bio periferan, ali dovoljno uključen da izvrši blagi uticaj na biračko tijelo. Imajući u vidu da je na izborima presudila razlika od desetak hiljada glasova, očigledno je i taj narativ imao projektovanu svrhu u crnogorskoj igri malih brojki.
U političkoj istoriji je poznata praksa da se u cilju političkog oportunizma sve trenutne pojave predstave podjednako loše, bez obzira na posljedice koje to može nositi. Kako je partija koja je zastupala taj princip trenutno na vlasti, a i ne libi se da realizuje kontroverzne politike bez obzira na posljedice, intenziviran je i taj narativ.
Iako mi je razumljiva i prihvatljiva premisa o štetnosti pojave svih ekstremističkih ideja u društvu, a i sam sam više puta pisao o tome, temeljno i tendenciono promovisanje priče o dva istovjetna nacionalna ekstrema, ako se objektivno sagleda, može imati samo političku svrhu, ali i ozbiljne i dalekosežne negativne posljedice za cijelo crnogorsko društvo.
Konstrukcione greške
Nije jednostavno odgovoriti na sve teze koje se ciljano plasiraju. Kao uvod, treba pomenuti članak, iz 2012. godine, u kojem sociolog Bojan Baća po prvi put izjednačava crnogorski, i ako se dobro sjećam, velikosrpski nacionalizam (izvinjavam se autoru ako sam ga pogrešno citirao i interpetirao pošto članak nijesam uspio ponovo naći). Vremenom je došlo i do određenog razvoja, pa je i pomenuti sociolog razumio da nema razlike između srpskog i velikosrpskog nacionalizma, ali se nastavilo sa tendencijom nelogičnog i, iz mog ugla, neutemeljenog izjednačavanja.
Prvi simptom relativizacije iz izjednačavanja vidimo kod teze da „srpski nacionalizam prepoznaje sam sebe“ dok je crnogorski blaženo neznaven. Tu ulazimo u polje relativizacije. Prema autoru, jedan ima benigan aspekt samopoznaje, dok se drugi negativno drznuo da sebe s njim ne poistovjeti, jer za sobom nije ostavio ni premisu razorenih gradova, masovnih grobnica, hladnjača, sistematskog silovanja, egzodus…
Dalje, sociolog zaključuje da su ekstremističke pojave kod Crnogoraca produkt višedecenijskog pritiska srpskog nacionalizma. Međutim, niti se on, niti sljedbenici ove misli, osvrću na uzrok, već izjednačavaju taj uzrok sa, prema njima, potencijalnim istomjernim posljedicama. Ta teza se pokušava utvrditi kroz definisanje “asimptomatskog nacionalizma”, odnosno nacionalizma koji proizvodi sve političke posljedice kao drugi nacionalizmi, iako nema sve njihove vidljive osobine.
Tu dolazimo do temeljne nelogičnosti, nategnutih interpretacija i naslućivanja simptoma relativizacije. Prema definiciji, crnogorski “asimptomatski nacionalizam” treba da proizvede sve političke posljedice kao i drugi. Čak i ako preskočimo grotesknu relativizaciju da je kreiranje državne politike Srbije i djelovanje „prosrpskih“ partija u Crnoj Gori zasnovano na negiranju Crnogoraca i Bošnjaka/Muslimana i veličanje ratnih zločinaca suštinski isto što i percipirani ekces u govoru, ovdje se dodatno preskače ključni aspekt. Preskače se činjenica da svaki put kada se desi ekstremistički ekces u „procrnogorskom“ političkom bloku, on kolektivno bude osuđen i stigmatizovan, i da kod upravo tog političkog bloka stoji brana ka širenju negativnog trenda kod Crnogoraca. S druge strane, valjda zbog blaženosti samospoznaje, negiranjem zločina, pozivanjem na ratne drugove i kopanje oružja, izvođenjem balvana, kao i veličanjem agresije na Ukrajinu, takvi ekcesi su prihvatljivi i podržani ne samo kod „prosrpskog“ političkog bloka, već i kod podržavalaca trećeg puta GP URA.
Traženje građe đe je nema
U nedavnom autorskom tekstu, urednik Vijesti navodi primjere za koje on smatra da su simptom djelovanja crnogorskog nacionalizma. Ironija da tekst koji govori o nacionalizmu kreira spisak imena političkih i ideoloških oponenata, predstavlja ili neshvatanje takvog čina, ili namjernu mimikriju istih spiskova iz 90ih, 50ih, 40ih, 30ih i tako dalje.
Preskačući skoro godinu blokade crnogorskog društvenog sistema uslijed kleronacionalističkog pokreta, koji je od strane sociologa izvan Crne Gore okaraktersan kao udžebnički primjer vještački kreiranog pokreta radikalnog nacionalizma, sa svom ikonografijom Gazimestana, a rezultirao prvim sastavljanjem Vlade u manastiru od 12. vijeka, autor dodatno demonizuje (nakon Belvedera) jedan skup septembra 2020. godine. U potpunosti se slažući sa osudom korišćenja navedenih termina, ne slažem se sa manipulacijom da su ti termini postali norma govora, bez kod skoro svih političkih predstavnika bivše parlamentarne većine. Ako je za nekoga termin „izdajnik“ ekces, a za drugoga dio političkog programa, teško da se tu može staviti znak jednakosti.
Dodatno, nameće se teza da ne postoji kritika ektremističkih pojava kod nacionalnih Crnogoraca, što nije tačno jer ih je i potpisnik ovih redova više puta kritikovao. Ono što ne postoji je kritika srpskog nacionalizma na stranama ND Vijesti, što sam i sam doživio cenzurom kritičkih stavova ka SPC. Dodatno i još jednom, sva klerikalna interpretacija nacije i razvoja, je već tri decenije sastavni dio samo jednog nacionalizma, dok se kod drugog na kratko javio i zbog unutrašnjeg otpora, nestao.
Postavlja se pitanje: da li se ulazi u ekstremizam kada se svi protivnici ustoličenja na Cetinju nazivaju ekstremima ili kriminalcima? Tog 5. septembra na Cetinju su bile razne grupacije, koje su uključivale i ljevičare i anarhiste, bivše antiratne aktiviste i ekstremne sekulariste, sa pravom da protestvuju napad na nacionalno, ali i antiratno nasljeđe koje SPC toliko prezire. Da ne zaboravimo, zbog navedenih karakterizacija ka Belvederu, upravo se trenutni premijer Dritan Abazović i izvinio, ali to se očigledno ne uklapa u nastavak ove priče mnogima.
Nepoželjno nasljeđe
Cijela teza o dva nacionalizma bazirana je na izjednačavaju, iz sociološke i politikološke perspektive, očekivanih devijantnih pojava, prisutne kod svih političkih, nacionalnih i vjerskih zajednica s jedne strane, sa već 34 godina aktivnom temeljnom ekspanizionističkom politikom širenja i masakra. Znači, izjednačava se periferni i svepristuni nacionalni populizam, sintetizovan u postovima sa društvenih mreža, sa i danas snažno prisutnom politikom koja je dovela do Vukovara, Dubrovnika, Foče, Višegrada, Prijedora, Opsade Sarajeva, Srebrenice, Suve Reke, itd…
Ignorišu se i ne samo ekstremni, već i morbidni ideološki stavovi srpskog nacionalizma kojih kod drugih apsolutno nema. Pored negacije Crnogoraca, Bošnjaka/Muslimana, želje za progonom milion i po Albanaca i novog obračuna sa Hrvatima, zanemaruje se dominacija nasljeđa Nikolaja Velimirovića koje se nesmetano širi decenijama po Crnoj Gori.
To je ono nasljeđe koje je inspirisalo stavove Amfilohije Radovića o Crnogorcima (i da uruči medalju Šešelju), stav Atanasija Jevtića o Muslimanima i Karadžiću i koje je, doduše na dosta prizemniji način, oblikovalo stavove Joanikija Mićovića.
Za građane koji nijesu upoznati, Nikolaj Velimirović je ideološki otac trenutne verzije svetosavlja, koji je, u pauzama glorifikacije Adolfa Hitlera i antisemitističkih ispada, kreirao ideju nacionalizma zasnovanu za srednjevjekovnoj percepciji vjere i nacije. Ako ste se čudili odakle onakva preambula u nedavno usvojenom Temeljnom ugovoru sa SPC, sada imate odgovor.
Izjednačavaju se postovi sa društvenim mrežama, koji niti u jednom trenutku nijesu postali niti približan dio zvanične politike bilo kojeg subjetka, sa politikom koja zahtijeva ili asimilaciju ili destrukciju kulturnog nasljeđa Crne Gore.
Ukratko, umjesto da borba protiv nacionalnog populizma bude jedan od vidova borbe protiv negativnih trendova u našem društvu, izjednačavanjem ovih teza sa zvaničnom državnom politikom susjeda koja iznova i iznova destabilizuje region promoviše se, najblaže rečeno, neodgovornost.
Kako smo došli dovde?
Nakon 2006. godine imali smo konstruktivnu grešku u kojoj je sve u državi bilo podređeno partijskom i interesu prvobitne akumulacije kapitala. I dan danas većina društvenih problema je suštinska posljedica lošeg vođenja skoro svih dijelova društva od tada.
Međutim, ne treba ignorisati i da je pokret koji je nastao u cilju demokratske promjene vlasti imao konstruktivnu grešku. Ignorisanje srpskog nacionalizma koji divlja Crnom Gorom od 1988. godine, njegovo tolerisanje, koketiranje, nepostojanje kritike i, na kraju, sama integracija u politički pokret, doveli su nas do situacije da upravo taj nacionalizam, predvođen SPC-om, predstavlja alatku za destabilizaciju od strane zvaničnog Beograda.
Nategnuta priča o dva nacionalizma je providno političko pravdavanje greške ulaska u takav brak. Dodatno, želi se zamaskirati činjenica da takvo koketiranje sa srpskim nacionalizmom nije ništa drugo do oslabilo građanski pokret u Crnoj Gori. I za to odgovornost snosi GP URA.
Jedan od najočiglednijih primjera bio je u odnosu ka teškom nasljeđu 90ih. Dok se tokom litija moglo čuti da su se dešavanja 90ih isključivo pripisivala DPS-u, namjerno se preskakalo da ideologija koja nas je gurnula u rat, trenutno primarno, živi kod crkve i većeg broja političkih subjekata koji su podržali litije. Pripadnicima tzv. treće struje se mogla upaliti lampica opreza i kada je u prvim danima ruskog napada na Ukrajinu došlo do relativizacije samog čina od strane SPC-a, a to se nije izgleda desilo.
Što je poenta?
Ovaj tip izjednačavanja s ciljem promocije trećeg puta, suštinski relativizuje ekstremna viđenja i zločine srpskog nacionalizma, poistovjećujući ga sa primjerima ekcesa, i potencijalnim konceptom daljeg buktanja nečeg čega je teško utvrditi da ima. Na primjer, izjednačava se kada je jedan građanin Cetinja na nacionalnoj i vjerskoj osnovi primitivno i prizemno vrijeđao premijera, sa sistemskim širenjem ideje duhovnika Milojka Spakića, da svi Muslimani „smrde na loj“ i kolonama pobjednika koji po Pljevljima pjevaju da pripadnici muslimanske vjeroispovjesti treba da se pakuju.
Građanski koncept znači otpor svim ekstremizmima u društvu, a ne prećutkivanje u svrhu političkog oportunizma. Zato se ne smije, na primjer, prihvatati ni uvođenje šešeljevskog nacionalističkog narativa u crnogorski javni diskurs kroz nenaučnu formulaciju preambule Temeljnog ugovora sa SPC.
Ako bismo ušli u dublju analizu, ne postoje razlike pokušaja demonifikacije Crnogoraca u naporima odbrane od srpskog nacionalizma, sa svim pozitivnim i negativnim aspektima, i nasilne percepcije koju je Putin gradio ka Ukrajincima. Tačno je da je 2% Ukrajinaca podržalo neonacističke struje, i to nakon ruske agresije 2014. godine, ali to nije dovoljno za tezu da su svi Ukrajinci nacisti.
Konačno, na sve pokušaje ovog izjednačavanja kategorija koje su daleko od jednakog treba odgovarati argumentima, a ne ekcesima, bez obzira kakvu iritaciju to može indukovati, jer bi to umanjilo oštrinu i ovo malo građanskih struja koje se kontinuirano bore i kreiralo uslove da svaka kritika samoproklamovanog „trećeg puta“ bude svrstana u neki od nacionalizama.
I, ne ovo nije miješanje krušaka i jabuka, ovo je miješanje granata i jabuka.
Autor je istoričar i savjetnik u Centru za građansko obrazovanje (CGO)
Tekst se može slobodno preuzimati uz navođenje izvora.