Značajan je pad optimizma građana i građanki kada je riječ o pravcu u kojem se kreće Crna Gora, uz rast onih koji sve teže mjesečno pokrivaju troškove životnih namirnica, njihovo dominantno osjećanje u posljednja dva mjeseca je zabrinutost, a izražavaju visok stepen podrške protesnim inicijativama i zahtjevima za odgovornost institucija i donosilaca odluka koji prevazilazi uobičajene razlike po demografskim ili partijskih kategorijama, ukazuju nalazi najnovijeg CG Pulsa, koje su predstavili Centar za građansko obrazovanje (CGO) i Institut DAMAR.
„Podaci o percepciji pravca u kojem se kreće država ukazuju na drastičan pad optimizma – 35.8% građana smatra da Crna Gora ide u dobrom ili veoma dobrom pravcu, dok ih je u februaru 2024. bilo 51.4%. Istovremeno, percepcija negativnog pravca porasla je sa 40% na 44.9%, uz rast broja neodlučnih. Kada se sagleda šira slika, situacija u zemlji se danas vidi kao negativna ili nestabilna kod 49.3% ispitanika, dok ju je tako procjenjivalo 36.6% prošle godine“, naveo je Vuk Čađenović, direktor Instituta Damar.
Najčešće osjećanja kod građana i građanki Crne Gore u posljednja dva mjeseca bila su zabrinutost – 29.4%, zatim nada 16.3%, te ravnodušnost 13.3% i 12.4% tuga. “Interesantno je da su mladi u najvećem procentu ravnodušni – 20%”, upozorio je on.
Među najvećim problemima identifikuje se borba protiv organizovanog kriminala i korucpije, zatim unaprijeđenje životnog standarda i nezaposlenost, ali i situacija u zdravstvu i pravosuđu.
U dijelu povjerenja u institucije prednjače vjerske zajednice, a slijede obrazovni sistem, zdravstvo i NVO, dok su u začelju tabele Skupština, sudstvo i političke stranke.
“Više od polovine ispitanika (56.7%) smatra da neko mora snositi odgovornost za događaje 1. januara na Cetinju, što ukazuje na izražen osjećaj potrebe za političkom i institucionalnom odgovornošću. To nije stav koji je ograničen na jednu demografsku ili političku grupu, već predstavlja šire društveno očekivanje. Odgovornost se uglavnom lociraa u državnim institucijama i Upravi policije, a konkretno se izdvaja i ministar unutrašnjih poslova. Ovo sugeriše da u javnoj percepciji nije riječ o izolovanom incidentu, već o sistemskom problemu u bezbjednosnom aparatu”, kazala je Daliborka Uljarević, izvršna direktorka CGO-a.
Za proteste koje je pokrenula neformalna studentska grupa Kamo Śutra čulo je 86% građana i građanki, a 17.4% navodi da je učestvovalo u tim protestima ili onima koji su se paralelno organizovali u drugim gradovima. „To je indikator da je protesni potencijal daleko veći od onog koji je viđen kroz broj građana i građanki na ulicama, a što potvrđuju i podaci da 61.1% podržava zahtjeve studentske grupe Kamo Śutra”, ocijenila je Uljarević.
Najveću podršku imaju zahtjevi da se poboljša odnos i briga o mentalnom zdravlju, da institucije ažurnije i proaktivno djeluju po pitanju oružja, kao i da se pristupi reformi sistema funkcionisanja policijskih struktura(skoro 60%), slijede povratak građanskog obrazovanja kao obaveznog predmeta u škole, ali i oni koji se odnose na institucije – tužilaštvo i Vladu – u smislu objavljivanja svih činjenica o zločinu na Cetinju (oko 57-58%). Zahtjev za ostavkom ministra unutrašnjih poslova podržava 48.2%, a potpredsjednika Vlade za bezbjednost 46.7%.
“Dio građana i građanki ili ne vjeruje da bi ostavke pojedinaca riješile problem, ili postoji određena politička podijeljenost po ovom pitanju, ali je zaključak da su protesti inicirani zbog jedne konkretne tragedije evoluirali u širu artikulaciju nezadovoljstva funkcionisanjem institucija i potrebom za promjenama”, kazala je Uljarević.
CG Puls je mjerio i odnos prema prema protestima u susjednoj Srbiji – njih podržava blizu 3/5 građana i građanki Crne Gore (57.9%), protivno im je oko 1/5 (22.4%), a otprilike toliko je i onih koji nemaju stav (19.6%).
„Samo 38.2% građana navodi da im prihodi pokrivaju troškove života, što je pad u odnosu na prošlu godinu kada je to tvrdilo 44.4%. Istovremeno, čak 46.4% građana navodi da nema dovoljno sredstava, dok 15.4% odbija da odgovori, što može pad finansijske sigurnosti među građanima“, kazao je Vuk Čađenović.
Slično prethodnoj kategoriji, svega 3,3% ocjenjuje da živi „mnogo bolje” nego prošle godine, 19,6% kaže da živi „malo bolje”, 47,0% navodi da im je standard „isti”, dok 16,3% živi „malo gore” i 13,8% „mnogo gore”, a što je u odnosu na prethodni talas blago pogoršanje ukupne percepcije životnog standarda.
“Kao krivce za visoke cijene i inflaciju u Crnoj Gori, gotovo trećina vidi sve aktere (Vladu, trgovinske lance, ali i globalna ekonomska kretanja). Kada je riječ o pojedinačnoj odgovornosti građani najčešće navode trgovniske lance i uvoznike – 27.5%, zatim Vladu 18.8%, te globalna ekonomoska kretanja – 17.5%”, kazao je Čađenović.
Rad Vlade Milojka Spajića, na skali od 1 do 5, ocjenjen je sa 2.5, dok oko 40% građana i građanki navodi da je rad Vlade ispod svih očekivanja, za 37.3% to je u skladu sa očekivanjima, a za svega 5.5% je to iznad očekivanja.
Mišljenja o radu Specijalnog državnog tužilaštva (SDT) su podijeljena. Povjerenje u sposobnost GST-a da pokrene postupke protiv političara za koje postoji sumnja da su prekršili zakon opalo je na 22.9%, što je manje nego u prethodne dvije godine. Istovremeno, raste percepcija da SDT zavisi od političara i da mu to ograničava rad, što danas vjeruje 24.9% ispitanika – najviše od njegovog imenovanja. Ipak, smanjen je broj onih koji smatraju da se postupci vode samo protiv politički slabih – sa ranijih 40-50% na 29% danas. Takođe, evidentan je rekordan procenat onih (23.3%) koji nemaju stav o radu SDT-a.
Kada je riječ o procesuiranju zloupotreba vlasti, 31.1% smatra da se institucije fokusiraju isključivo na slučajeve iz perioda DPS-a, dok samo 10.4% vjeruje da se strogo odnose i prema novim strukturama vlasti. Da su obje strane pod jednakom pažnjom smatra 28.6%, dok 30% ne može da se odredi – što je najviši procenat u ovoj kategoriji do sada.
Prikupljanje podataka je obavljeno CAPI metodom, od 22. februara do 3. marta 2025. godine, na troetapnom stratifikovanom slučajnom uzorku koji je obuhvatio 1002 građanina i građanke Crne Gore.
CG puls predstavlja zajedničku inicijativu CGO-a i DAMAR-a a sa ciljem da kroz empirijske podatke, pomognu onima koji rade na strateškom demokratskom oblikovanju društva, da odluke donose na osnovu pouzdanih podataka i temeljnih analiza, držeći u fokusu građane i građanke. Na taj način se može unaprijediti kvalitet javne debate o važnim pitanjima, ali i podići nivo odgovornosti svih aktera.
Maja Marinović, saradnica na programima