Kad evropski zvaničnik nakon dvije i po decenije priče o pridruživanju i jedinstvu opet zapodjene priču o pridruživanju i jedinstvu nešto se u slušaocu otkine i on pomisli na raspad, na odumiranje i neumitni protok vremena.
Jer, predugo traje priča da bi bila uvjerljiva – postoji, da prostite, životni vijek generacije unutar koje bi bilo poželjno da smjestiš svoju političku agendu i privedeš je razumnom kraju. Ako ti plan probije petoljetku, nije problem, ako se protegneš na dekadu, može da bude opravdano, pa čak i korisno – ali ako već dvadeset pet godina uporno tapkaš u jednom istom dubku, ako se protegneš u dva milenijuma i svojim političkim marketingom obujmiš kvarat stoljeća, onda budi spreman da ti ljudi više ne vjeruju, a da priča o jedinstvu i pridruživanju pokreće mračne fantazije o raspadu, kraju i parolaškom ukrivanju prave prirode stvari.
Solidnost parola i vedrih slogana balkanski je lokalac odavno isprobao na primjeru stare Jugoslavije, koja je kao besprekorna mašina za proizvodnju političkog metajezika zanijemila na prvi plotun i nestala u strašnoj artikulaciji svojih suprotnosti. Niko više nije vjerovao u distihe o bratstvu, samoupravljanju i nesvrstanosti, jer politički je jezik bio sasvim pohaban od upotrebe, prestao da bude brana nacionalnoj podsvijesti koja je spremala pokolj. Evropski politički jezik na Balkanu doživio je sličnu sudbinu, „istrošio se vremenom“ i prestao da bude obavezno štivo vjernika. Taj jezik srećom ne pokreće pokolje, ali ni nova značenja – otaljava svoju funkciju koju je usput zaboravio.
Sjećam se svojih novinarskih početaka, u godinama crnogorskog referenduma, kad su čitavi redakcijski kolegijumi vijećali nad evropskim izvještajima o napretku. Sami dokument trebalo je dobaviti prije zvaničnog izlaska, bio je ravan tempiranoj bombi, pun začkoljica i tajnih poruka koje je državna analitika tumačila, sricala đačke odgovore božanskom Briselu. Od tada je prošlo petnaest dugih ljeta, danas se briselski papiri i ne-papiri kao posljednje papirčine provlače periferijom medija ogrezlih u senzacionalizmu, pa se i politička poruka te naše spasonosne evropske superinstance gubi u graji, nespokoju i cinizmu novog doba.
Scena je postavljena za suštinski procvat euroskepticizma. On se još ne pokazuje u anketama, ali organski je prisutan, pa građani nagrnu da se vakcinišu tek kad stigne lijek iz Kine. Građani obore vlast nakon trideset godina tek kad im stigne pravoslavna komanda sa istoka. Jezik Brisela sve je dalji i posredniji, Evropa se povukla u svoju geografsku definiciju, zastala na granici Debeli brijeg, potvrdila jadni argument šovinista devedesetih, da će zapadni dio stare zemlje biti primljen, dok ovo ostalo ima da tavori u limbu obećanja.
Najgore što Evropi može da se dogodi jeste da se zaglavi u svoje geografske okove, da potpadne pod takav gubitak političke mašte i hrabrosti, te ostane unutar svojih starih međa. Građani našeg malog regiona vide tu među, osjećaju je kao neprolaznu prepreku, a sve manje kao horizont.
Evropi se, na kraju, kreće – umjesto da ona dolazi. Posljednje istraživanje je pokazalo da sedamdeset odsto mladih želi da napusti Crnu Goru. Svaki treći radnik pokušaće da se domogne zapadne Evrope kako bi tamo zaradio za život. To su za sad jedine integracije na koje se čovjek može kladiti, jedna proleterska migracija, jedna vrsta varvarske adaptacije na nova pravila ekonomske, tehnokratske i političke zbilje, u kojoj ti je jedini izlaz da ne čekaš, nego da otimaš Evropu u znoju lica svog. Ta Evropa iz iseljeničkog sna, ta sezonska radnička Evropa, nije ona što se obećavala na plakatima prije dvije decenije, već se svela se na arhetip pečalbe, iznuđeni potez i bijeg pojedinca. Ima tu i dobrih strana, evropska je priča prestala da bude kolektivni trans i bajka za djecu pretpolitičkih društava koja sanjaju vlastitu veličinu i gospodstvo. Jok! Sad se traže vodoinstalateri, malterdžije, preturaju se ujaci iz inostranstva i mole rođačke linije da se makar na pola godine poslije korone uhvati voz za čeličanu u tom i tom njemačom selu, gdje sunce ne grije kao kod nas, ali đe bi mogao da zaradiš osnovu, pa kad se vratiš doma, otvoriš kafić i opet budeš veseli južnjak.
Kad evropski komesar ili kakav ambasador sjajnog cvikera kaže da je prioritet Evropske unije proširenje, čovjek ovih brda više nema mnogo razloga da mu povjeruje. Imam osjećaj da se u politici desilo sve što je trebalo da se desi, da slijede nepregledne nizine mimikrije i eoni nijansiranja, dok je moj vanevropski život kraći za koju deceniju aktivnog čekanja na dragu Evropu.
Otriježnjen je spram Evrope čovjek na jugozapadu balkanskog ostrva, i ne kažem slučajno ostrva – opasač političke korektnosti i pipavog evropskog prava čini da se ovo područje drži kao zamorac previše dugo, bez jasnog, idejnog, iskrenog poriva da se, jedna po jedna, te male falične pravne činjenice, te naše male nestašne države usisaju u haos. I ne kažem slučajno haos, jer slogani EU su počeli da liče na koračnice usred uzbune, i haosa.
Zajedno. Otporno. Evropa. Sa tim sloganom je Slovenija upravo preuzela predsjedavanje EU. Meni taj slogan zvuči kao da je Unija u opasnosti i raskolu, u nekakvoj mobilizatorskoj ozbiljnosti, da se ne umije suočiti sa svojim nevoljama, a da jugozapadni Balkan opet nije na dnevnom redu.
Taj naš mali slavni komšiluk – ni zajedno, ni otporan, ni Evropa.
Brano Mandić, kolumnista ND Vijesti
Napomena: Kolumnu slobodno mogu preuzimati svi mediji uz navođenje autora, kao i da se kolumna objavljuje kroz projekat „Različiti putevi – zajedničke vrijednosti“, koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO), u saradnji sa fondacijom Heinrich Böll iz Berlina, Inicijativom mladih za ljudska prava iz Zagreba, Udruženjem za modernu istoriju iz Sarajeva i Forumom ZfD – kancelarijom iz Beograda. Projekat je podržan od strane EU, kroz program Evropa za građane. Kolumna je originalno objavljen na platformi Evropski forum https://sharedvalues.me/cekanje-u-mjestu/.