Pandemija COVID19 negativno je uticala na opšti položaj LGBTIQ osoba, njihov materijalni status i mentalno stanje, a značajan dio njih ukazuje i na porast diskriminacije i nasilja nad LGBTIQ osobama tokom tog perioda, dio je zapažanja LGBTIQ osoba koji su prikupljeni tokom fokus grupa koje je sa ovom populacijom sproveo Centar za građansko obrazovanje (CGO).
Tokom pandemije, LGBTIQ osobe su doživljavale diskriminaciju na radnom mjestu koja je u određenim slučajevima kulminirala i otpuštanjem ili davanjem otkaza uslijed nemogućnosti da se LGBTIQ osobe i dalje nose sa tom diskriminacijom. To naglašava nejednak položaj LGBTIQ osoba na tržištu rada u Crnoj Gori ukoliko su autovani i/ili ako ne skrivaju svoju seksualnu orijentaciju ili rodni identitet, ali i kada su žrtve predrasuda na osnovu percipirane seksualne orjentacije. Posljedično, to je uticalo i na njihov materijalni status, pa većina pripadnika/ca LGBTIQ zajednice, koji su bili učesnici fokus grupa, navodi da nijesu imali dovoljno novčanih sredstava za svakodnevni život u tom periodu. Oni naglašavaju I da su podržavajuće bile nevladine organizacije, koje su im pomagale kroz obezbjeđivanje osnovnih namirnica, pokrivanje mjesečnih računa, kirije… U tom kontekstu, CGO preporučuje da tokom vanrednih socio-ekonomskih situacija nadležne institucije osiguraju pakete pomoći u vidu osnovnih potrepština za sve marginalizovane grupe uključujući i LGBTIQ zajednicu.
Kod više od polovine LGBTIQ osoba je mentalno stanje narušeno tokom pandemije COVID-a, a kod većine je pandemija izazvala ili produbila depresiju i anksioznost. Takođe, LGBTIQ osobe, kroz fokus grupe, izražavaju većinsko nezadovoljstvo zdravstvenom uslugom u javnom zdravstvenom sistemu, uz navode da su pomoć tražili kod privatnih ustanova ili bili primorani da prekinu sa terapijom. U okviru zdravstvene zaštite, najkritičnije je trenutno obezbijediti redovnost nabavke hormona i terapije za transrodne osobe u okviru javnog zdravstvenog sistema, a imajući u vidu da su transrodne osobe uslijed medicinske tranzicije doživotno zavisne od terapije.
Diskriminacija i nasilje nad LGBTIQ osobama su u toku pandemije pojačani, kako zbog dobrovoljnog tako i prisilnog autovanja. Ako nisu diskriminisani zato što su se javno autovali, LGBTIQ osobe su diskriminisane zbog percipirane seksualne orijentacije i rodnog identiteta. U ovom dijelu je najvažnije unaprijediti primjenu postojećeg zakonodavnog okvira za zaštitu ljudskih prava i procesuiranje slučajeva diskriminacije/nasilja/zločina iz mržnje prema LGBTIQ osobama.
Kad je u pitanju institucionalna zaštita prava, LGBTIQ osobe uglavnom poznaju institucije i procedure koje mogu koristiti u zaštiti svojih prava, ali ih ne smatraju dovoljno pristupačnim i otvorenim za podršku. Nevladine organizacije su prepoznate kao najagilnije u borbi protiv homofobije u našem društvu, a često se naglašava da su NVO preuzele uloge koje bi trebalo da imaju nadležne institucije. U ovom kontekstu, važno je da policija i tužilaštvo sa dužnom pažnjom procesuiraju slučajeve diskriminacije/nasilja/zločina iz mržnje prema LGBTIQ osobama, ali i da se pojačaju napori Ministarstva ljudskih i manjinskih prava u zaštiti prava LGBTIQ osoba. LGBTIQ osobama je važno i kako poslanici u Skupštini Crne Gore govore i raspravljaju o njima, te se u tom dijelu preporučuje sakcionisanje govora mržnje poslanika i ukidanje imuniteta za takav govor, uz adekvatno procesuiranje za poslanike koji podstiču zločine iz mržnje prema LGBTIQ osobama zloupotrebljavajući svoj imunitet. “Ne tražimo ništa posebno, samo da nam funkcioniše država”, navodi jedan učesnik fokus grupe, a što oslikava stav LGBTIQ osoba da u dijelu institucionalne i zakonske zaštite ne traže ništa posebno, već samo da se samo primijene zakoni i funkcionišu mehanizmi koji već postoje.
U dijelu izvještavanja medija, zaključak je da važno uspostaviti i jačati samoregulatorne organe i pojedinačne ombudsmane u medijima u cilju senzibilizacije za prava LGBTIQ osoba i borbe protiv štetnog predstavljanja LGBTIQ osoba u medijima.
LGBTIQ osobe jednoglasno smatraju da političari i drugi donosioci odluka ne treba da uzimaju stavove vjerskih zajednica o pravima LGBTIQ osoba kao relevantne u koncipiranju zakona i politika za ovu populaciju, ali i procjenjuju da oni često neodgovorno koriste religiju kako bi opravdali sopstvene stavove. Kako bi se to promijenilo, važno je jačati i primjenjivati ustavno određenje o sekularnosti države Crne Gore, ali i uvesti u Zakon o slobodi vjeroispovjesti ili uvjerenja i pravnom položaju vjerskih zajednica član o zabrani diskriminacije i podsticanja mržnje i netolerancije opravdano vjerskim stavovima prema osobama i grupama po osnovu bilo kog ličnog svojstva, seksualne orijentacije ili rodnog identiteta.
Fokus grupe o uticaju COVID19 pandemije na socio-ekonomski položaj, mentalno zdravlje, diskriminaciju i nasilje, kao i opštu socijalnu pozicioniranost pripadnika/ca LGBTIQ čiji su nalazi sublimirani u izvještaj, organizovane su tokom juna 2022.godine, u okviru projekta “LGBTIQ – Sloboda bez etiketa!”, koji CGO sprovodi uz finansijsku podršku Ministarstva ljudskih i manjinskih prava Crne Gore. Ranije je predstavljeno i istraživanje javnog mnjenja na istu temu u okviru ovog projekta.
Željka Ćetković, koordinatorka programa Aktivno građanstvo