Treći panel Sarajevskog plenuma bio je posvećen ulozi koju Srbija ima na Zapadnom Balkanu, a osvrt na to su dali Azem Vlasi, političar i advokat sa Kosova, Izabela Kisić, izvršna direktorka Helsinškog odbora za ljudska prava iz Srbije, Branislav Radeljić, profesor i konsultant, Roman Jakič, političar iz Slovenije i Adelheid Woelfl, novinarka iz Austrije. Panel je moderirao Balša Božović iz Regionalne akademije za razvoj demokratije (ADD).
„Krvavi raspad Jugoslavije započeo je režim Slobodana Miloševića na Kosovu. Tada su svi okretali glavu misleći da Srbija ima neki problem sa Kosovom i da to nije problem Jugoslavije“, ocijenio je Azem Vlasi. On je podsjetio da je tada suštinski započeo sukob sa velikosrpskom politikom čiji su temelji postavljeni Memorandumom SANU iz 1986. godine, a da je sukob nastavljen 1989. godine kada je silom ukinuta autonomija Kosova, kao i da su bili rijetki oni koji su prepoznali šta se zapravo dešava, dok je većina vjerovala da se na Kosovu brani Jugoslavija. „Danas je Kosovo država, ima funkcionalne institucije i u tom smislu je ostvarilo svoje ciljeve“, naglasio je on. Vlasi je ukazao da je Kosovo ostalo u fokusu srpske politike od Miloševića pa do danas. „Srbija u Ustavu Kosovo naglašava više nego Vojvodinu… Srbija od Zajednice srpskih opština pokušava da napravi poseban entitet povezan sa Vladom Srbije i ne želi da zatvori to pitanje sa Kosovom“, naglasio je Vlasi. Analizirajući ideju Otvorenog Balkana, rekao je da smatra da se radi o Vučićevoj ideji na koju je Edi Rama ispočetka naivno nasjeo, a da je duboko uvjeren da se radi o srpsko-ruskom projektu iz kojeg je i Rama brzo izašao shvativši o čemu se radi.
„Ključni termin, kada razgovaramo o državama u okvirima regionalnih odnosima, jeste moć. Bilo da je u pitanju borba za moć, konsolidacija moći ili manifestacija moći, ali moć se uvek nalazi u centru djelovanja država, a Srbija nije izuzetak u tom smislu“, kazao je Branislav Radeljić. On je istakao da je važno analizirati zbog čega režim u Srbiji dobija podršku Zapada, iako je jasno da neprekidno nastoji da obijezbijedi sebi alternative i ne opredijeli se jasno za članstvo u EU.
Roman Jakič je apostrofirao značaj analize Srbije kroz period prije, tokom i nakon raspada Jugoslavije. „Moramo biti svjesni da se Jugoslavija nije raspala zato što nije bilo rješenja, nego zato što su sva ponuđena rješenja odbijana od strane Slobodana Miloševića. Ono što se dešavalo tokom raspada Jugoslavije nije potrebno posebno objašnjavati u Sarajevu, na koje je u proseku padalo 329 granata dnevno, tokom najduže opsade grada u istoriji ratovanja, i u državi u kojoj je počinjen genocid“, kazao je on. Jakič je mišljenja da je Srbiji potreban demokratski orijentisan lider koji bi bio vizionar, koji bi stvorio mostove i prepoznao evropske vrednosti, a da izostanak takvog liderstva pogoduje jačanju Rusije ne samo u Srbiji, nego na zapadnom Balkanu. „Uticaj Rusije ne ograničava se samo na klasičnom značenju tog termina, jer ona želi da ima mogućnost da provocira različite konflikte koji za cilj imaju da odvrate pažnju od onoga što Rusija radi“, upozorio je on.
Adelheid Woelfl naglasila je da je Vučić od dolaska na vlast imao podršku moćnih stranaka iz međunarodne mreže EPP – Evropske stranke naroda, kojoj i njegova stranka pripada. „Mnogi političari u Evropi su mislili da će Edi Rama i Aleksandar Vučić ubrzati evropske integracije. Srbija je tretirana kao prvak u evropskim integracijama, mada to nije odgovaralo istini“, podsjetila je ona. Ona je ukazala i na to da je izuzetno opasno to što su mnogi prihvatili čak i Vučićev stav da su granice na Balkanu podložne izmenama o kojima se može pregovarati.
Izabela Kisić cijeni da je Srbija i danas zarobljena u nacionalizmu iz 90ih godina i da bi u Srbiji na fakultetima debata poput ove bila nemoguća. „To ne znači da studenti i mlađe generacije nisu zainteresovani. Rezolucija UN o Srebrenici je otvorila ovu temu u društvu. Ta Rezolucija je zato izuzetno važna i neophodno je da međunarodna zajednica insistira na njenom sprovođenju, posebno u Srbiji i Republici Srpskoj“, kazala je ona. „Iako režim u Srbiji deklarativno govori da je na evropskom putu, istovremeno naglašava da su geopolitičke okolnosti promjenljiva kategorija, a jasno je i da se ponaša u skladu sa tim svojim uvjerenjem. I ta politika se ne može vezivati ni za jednog čoveka – ni za Miloševića u prošlosti, ni za Vučića u sadašnjosti“, navela je Kisić. Istakla je da je u Srbiji na djelu puzajuća aneksija Republike Srpske, uz upozorenje na narativ koji prati brojne događaje organizovane od strane države, uključujući i najavljeni Svesrpski sabor, kao i da će dešavanja u narednom periodu zavisiti od međunarodnih okolnosti. Ona je rekla da strahuje da je stvarni cilj nacionalističkih elita u Srbiji Republika Srpska. Komentarišući stvaranje Zajednice srpskih opština, ona je stava da Vlada Srbije u tome vidi mogućnost za podjelu Kosova, i da veruje da je tako nešto ona i obećala kosovskim Srbima, čime ih drži u stalnoj situaciji konflikta.
Sarajevski plenum Quo Vadis, Balkan?, koji je otvoren juče, organizuju Regionalna Akademija za razvoj demokratije (ADD) iz Srbije, Centar za građansko obrazovanje (CGO) iz Crne Gore i Fakultet političkih nauka Univerziteta u Sarajevu (FPN US), uz podršku Evropskog fonda za Balkan (EFB).