Centar za građansko obrazovanje (CGO) objavio je priručnik za nastavu – Ratni zločini 90ih u presudama crnogorskog pravosuđa – namijenjen nastavnicima i nastavnicama istorije u osnovnim i srednjim školama u Crnoj Gori, ali i drugima u prosvjeti koji ovaj materijal prepoznaju kao koristan za nastavu, kao i zainteresovanoj javnosti koja u njemu može naći sveobuhvatan presjek činjenica iz 90ih godina prošlog vijeka koji je važan za razumijevanje novije istorije Crne Gore i njenih posljedica.
Priručnik pruža pregled međunarodnopravnog i istorijskog konteksta dešavanja 90ih godina na prostoru Crne Gore. Dodatno je obrađen je dio koji se odnosi na zastupljenost informacija o ratovima 90ih u crnogorskom obrazovnom sistemu. Naime, konstatuje se da se u udžbeniku za IX razred napad na Dubrovnik spominje, kao i rat u BiH i Hrvatskoj, ali da ne postoji niti jedan pomen zločina koji su počinili crnogorski građani tokom tog perioda, čak ni na dubrovačkom ratištu. S druge strane, u udžbeniku za IV razred gimnazije, raspad Jugoslavije je detaljnije obrađen. Ipak, ni u njemu se ne spominje niti jedan ratni zločin počinjen na teritoriji Crne Gore, dok je napad na Dubrovnik pomenut uz objašnjenje da ga je napala JNA, a bez navođenja ikakve veze sa Crnom Gorom.
U ovoj jedinstvenoj publikaciji na detaljan i sistematičan način, kroz primjenu savremenih pedagoških metoda, autori su obradili sve ratne zločine na teritoriji Crne Gore, kao i one u kojima su stradali civili crnogorskog državljanstva, a koji su dobili epilog pred domaćim sudovima i pravosnažno okončani. Radi se o sedam slučajeva – logor Morinj, Deportacija, Bukovica, porodica Klapuh, Štrpci, Kaluđerski laz i Zmajević, dok je kratak osvrt dat i na slučaj Murino, kao i na učešće Crne Gore u napadu na Dubrovnik.
Autori priručnika, istoričari Miloš Vukanović i Igor Radulović ocjenjuju da bavljenje bliskom prošlošću, što ratovi na prostoru bivše Jugoslavije tokom 90-ih godina jesu, predstavlja imperativ, ali i “zahtijeva oprezan i odmjeren pristup”. Oni ističu i da “obaveza svakog nastavnika i nastavnice istorije mora biti da se bavi temama koje se često smatraju kontroverznim, jer će tako doprinijeti razbijanju predrasuda i stereotipa kod mladih, ali i uvođenju prijeko potrebnih demokratskih principa”.
“Ukoliko se o ovoj temi ne govori dovoljno i ukoliko se, na neki način, zapostavlja, nanosi se šteta mladima kroz zanemarivanje njihove potrebe da saznaju više o stvarima koje i danas oblikuju društvo u kojem žive. Navodna potreba da se „zaštite“ generacije koje stasavaju od tema koje „nijesu za njih“ produbljuje njihovo neznanje o značaju istorije, ali i o njenoj praktičnoj primjeni u rješavanju određenih konflikata”, upozoravaju autori.
Recenzent priručnika, dr Adnan Prekić, docent na Filozofskom fakultetu Univerziteta Crne Gore, navodi da je “priručnik upravo u funkciji “hvatanja u koštac” sa najtraumatičnijim periodom naše savremene istorije i obaveza svakog profesora istorije da otvori raspravu o ovim temama, a nikako da bježi od njih, uz pogrešan izgovor da se radi o kontroverznim temama”. Ističe i da “u istoriografiji, ali i obrazovnom sistemu ne postoje manje i više kontroverzne teme, već postoje samo istražene i neistražene teme”, a da “racionalnom i metodološki utemeljenom raspravom, može doći do urušavanja uvriježenih stereotipa kod mladih, dok njihovo poznavanje ovih dijelova crnogorske prošlosti može biti samo za njihovo dobro”.
Priručnik je dostupan u elektronskoj verziji na sajtu CGO-a, a nakon planirane obuke za nastavnike i nastavnice istorije biće dostupan i u štampanoj verziji na crnogorskom i albanskom jeziku.
Publikacija je dio projekta Obrazovanje za budućnost – tranziciona pravda za pomirenje, koji je omogućen kroz regionalni projekat Podrška EU izgradnji povjerenja na Zapadnom Balkanu, koji finansira Evropska unija (EU), a sprovodi Program Ujedinjenih nacija za razvoj (UNDP).
Damir Suljević, saradnik na programima