Preovlađujuća percepcija, iako manja nego ranije, da je Crna Gora multikulturalno društvo ostaje, ali se bilježe brojni i zabrinjavajući indikatori koji ukazuju na visok stepen percipirane diskriminacije – 49.1% po osnovu vjerske, a 59.7% po osnovu nacionalne pripadnosti. Istovremeno, preko polovine građana i građanki ne bi željelo da im partner ili partnerka budu druge vjerske ili nacionalne pripadnosti, Srbi su viđeni kao najprivilegovanija nacionalna grupacija, a Romi kao najdiskriminisanija, neki su od nalaza istraživanja javnog mnjenja o stavovima građana i građanki o multikulturalizmu u Crnoj Gori, koje je danas predstavio Centar za građansko obrazovanje (CGO) u okviru projekta “Multikulturalnost u fokusu”, finansijski podržanog od strane Ministarstva ljudskih i manjinskih prava.
“Ostaje dominantan utisak građana i građanki – preciznije 76.8% – da je Crna Gora multikulturalno društvo. Međutim, u poređenju sa našim istraživanjem iz aprila 2023. godine, imamo pad, jer je tada bilo 81.7% onih koji su bili na tom stanovištu. Takođe, izražena je percepcija diskriminacije po osnovu vjerske pripadnosti – 49.1%, kao i po osnovi nacionalnoj pripadnosti– 59.7%, a Romi se navode kao ubjedljivo najdiskriminisanija grupa”, naveo je Nikola Đurašević, saradnik na programima u CGO-u, naglašavajući da je polarizovana percepcija diskriminacije manjinskih naroda.
Nalazi istraživanja ukazuje da su Srbi viđeni kao najprivilegovanija nacionalna grupa, uz blago povećanje prosječne ocjene od prošle godine, dok pada percepcija privilegovanosti Crnogoraca. Takođe, Muslimani i Bošnjaci su doživjeli primjetan rast u percepciji privilegovanosti, a ta je percepcija mnogo manja u slučaju Albanaca i Hrvata, i posebno Roma koji ostaju na dnu ljestvice.
“Većina odnose među etničkim grupama ocjenjuje pozitivno, dok oko petine smatra da su loši, a za nešto više od trećine oni su ni dobri ni loši. Takođe, većinsko je uvjerenje da Ustav i zakoni adekvatno štite prava manjina”, kazao je Đurašević.
‘’Kada je riječ o doprinosu institucija i organizacija smanjenju diskriminacije prema različitim grupama, ali i afirmaciji multikulturalizma, kulture i prava manjinskih naroda kao ključni akteri se ističu nevladine organizacije. Pada povjerenje u Vladu, a posebno u političke partije, ali i Ombudsmana u adresiranju ovih pitanja, dok raste u vjerske zajednice‘’, pojašnjava Đurašević.
U padu je nivo javne informisanosti o radu Ministarstva ljudskih i manjinskih prava u afirmaciji prava manjinskih naroda – preko 70% u 2024. u odnosu na 66% iz 2023. godine navodi da nisu upoznati sa ovim aktivnostima Ministarstva. Istovremeno, rad Ministarstva u unaprjeđenju međuetničke tolerancije ocijenjen je sa prosječnom ocjenom 3.29, dok je ta ocjena u 2023. godini bila 3.00.
U odnosu na prethodni talas istraživanja, porasla je svijest građana i građanki o postojanju nacionalnih savjeta manjinskih zajednica u Crnoj Gori, ali ostaje činjenica da većinski javnost još nije upoznata da ovi savjeti rade.
“Neznatno je porastao procenat građana i građanki koji su, u nekoj mjeri, upoznati sa kulturom i običajima manjinskih naroda u Crnoj Gori, a smanjio se broj onih koji ne mogu da se odrede oko ovog pitanja. Većina od oko 57% ispitanika smatra da su obrazovni programi u Crnoj Gori, u potpunosti ili djelimično, prilagođeni promovisanju multikulturalizma i tolerancije među različitim etničkim i vjerskim grupama, dok je oko petine suprotnog stava, a oko četvrtine ne može da se odredi oko ovog pitanja”, navela je Marlena Ivanović, saradnica na programima u CGO-u.
Mediji su, uglavnom, dobili neutralnu ocjenu kad je riječ o izvještavanju o ovim pitanjima, a prepoznaje se njihov značajan uticaj na formiranje stavova prema nacionalnim manjinama, uz preko 2/5 koji taj uticaj označavaju kao negativan i preko 1/3 onih koji smatraju da u medijima nisu dovoljno zastupljeni pozitivni primjeri saradnje između različitih etničkih i vjerskih zajednica.
“Podaci pokazuju rast percepcije diskriminacije manjinskih naroda u svim analiziranim oblastima u odnosu na 2023. godine. Takođe, distanca u odnosu na različite vjeroispovijesti i etničku pripadnost je najizraženija kad se radi o porodičnim odnosima, dok manji procenat izražava nelagodu prema osobama drugačije vjeroispovijesti, odnosno nacionalne pripadnosti, na rukovodećim položajima, kao šefu, kolegi, prijatelju, ili komšiji. Posljedično, veoma brine podatak da u 2024. godini u Crnoj Gori više od polovine anketiranih – 52.3% – navodi da ne bi sklopili brak s osobom iz druge etničke grupe, odnosno 56.4% navodi da ne bi sklopili brak s osobom drugačije vjeroispovijesti. Na ove opasne procente smo ukazali i prošle godine, a vidimo da se oni sada učvršćuju”, zaključuje Ivanović.
Testirani su i različiti aspekti koji ukazuju na stanje građanske svijesti. U tom okviru, u porastu je stav da treba nepovjerljivo i suzdržano nastupati prema osobama drugih etničkih grupa, a oko 1/5 vjeruje da je istorija i kultura njihove nacije mnogo bogatija od drugih, uz napomenu i da raste broj protivnika ovog mišljenja, kao i da natpolovična većina smatra da je svaka nacija bogata istorijom i kulturom na svoj način.
Skoro 3/5 anketiranih podržava uvođenje više sadržaja u školama koji promovišu multikulturalizam, dok manje od petine ne podržava tu ideju, a četvrtina nema stav.
Poseban dio istraživanja bio je na odnosu prema migrantima i izbeglicama.
“Iako oko 2/3 građana i građanki smatra da je Crna Gora otvorena prema migrantima i izbjeglicama, imamo zabilježen rast distance prema njima. U oba talasa, isti je broj – 44.8% – onih koji cijene da već postoji dovoljno mehanizama njihovu integraciju. Istovremeno, veliki je pad u procentu onih koji smatraju da država treba da omogući više ovih mehanizama, i rast onih koji vjeruju da migrante i izbjeglice ne treba zadržavati na teritoriji Crne Gore”, kazao je Nikola Đurašević.
“Konačno, čak 73.2% anketiranih građana I građanki smatra da su incidenti u društvu posljednjih godina motivisani etničkom i vjerskom netrpeljivošću, a što predstavlja značajan porast u odnosu na 61.8% iz 2023. godine. Oni koji ovaj uzrok ne vide kao dominantan, navodili su politiku, ukupno nezadovoljstvo u društvu, psihičke poremećaje, narkomaniju i alkoholizam, itd”, zaključio je predstavljanje nalaza Đurašević.
Istraživanje je sprovedeno od 17. do 25. oktobra 2024. godine, CAPI metodom, na stratifikovanom slučajnom uzorku od 1000 ispitanika/ca starijih od 19 godina. Stručnu podršku u sprovođenju istraživanja pružio je Institut DAMAR.
Itana Gogić, asistentkinja na projektima