“Lokalne uprave su prvi servis građana i građanki, postoji dosta prostora za unaprijeđenje njihove transparnetnosti, ali se već kristališu i neki dobri primjeri. Veliko opterećenje svima predstavlja centralizacija” poručeno je na završnoj konferenciji “Transparentnošću do odgovornosti”, koju je danas u Podgorici organizovao Centar za građansko obrazovanje (CGO) u okviru projekta “Transparentni organi – informisano građanstvo”, finansijski podržanog od strane Ministarstva javne uprave.
Naim Gjokaj, državni sekretar Ministarstvo javne uprave naglasio, tokom otvaranja konferencije, da je puna primjena principa transparentnosti i otvorenosti visoko na agendi prioriteta tog ministarstva. “Podsjećam da je Ministarstvo sprovelo Analizu funkcionisanja sistema lokalne samouprave, gdje smo s pažnjom analizirali stanje u pogledu primjene ovih principa. Ovo su oblasti koje zahtijevaju mnogo više pažnje donosioca odluka, a mi iz smo fokusirani na kreiranje efikasnijih i održivih zakonskih rješenja koje treba da doprinesu unaprijeđenju stanja,” naveo je on. Istakao je da se radi na novom Zakonu o lokalnoj samoupravi koji treba da donese značajne novine. „Uvjeren sam da, kada djelujemo transparentno i otvoreno, svi dobijamo mnogo. Građani su informisani i uključeni, a lokalna samouprava u građanima dobija partnere i kreira svrsishodne politike koje rješavaju njihove probleme i potrebe, čime u potpunosti ostvaruje svoju svrhu”, zaklljučio je on.
“Transparentnost nije samo tehnička kategorija, već suštinski preduslov za izgradnju povjerenja građana i građanki u institucije. Transparentnost osigurava odgovornost prema zakonima, građanima i, najvažnije, prema javnom interesu. Institucije koje nisu transparentne teško mogu ispuniti svoj puni kapacitet, jer se povjerenje javnosti gubi. Ovo je naglašeno vidljivo u Crnoj Gori, gdje institucije bilježe izrazito nizak stepen povjerenja građana i građanki”, ocijenila je Daliborka Uljarević, izvršna direktorka CGO-a u uvodnom dijelu. Ona je naglasila i da je “participacija pravo i odgovornost svih nas, kao i da bez uključivanja građanstva u oblikovanje javnih politika, nijedna zajednica ne može napredovati”.
Na panelu „ Uloga transparentnosti u jačanju odgovornosti iz ugla nstitucija i civilnog društva” naglašen je značaj korišćenje instituta slobodnog pristupa informacijama, otvorenosti institucija, ali i edukacije građanstva.
“Iz pozicije nezavisnog organa – AZLP, želim da apostrofiram važnost proaktivnosti obveznika primjene zakona, odnosno da učine dostupnim informacije analitičarima procesa, javnosti i NVO sektoru. Tako bi procesi bili maksimalno transparentni, a samim tim i državna uprava po mjeri građana i građanki sa riječju prešla u djelo” istakla je Biljana Božić, rukovoditeljka Odsjeka za slobodan pristup informacijama Agencije za zaštitu ličnih podataka i slobodan pristup informacijama (AZLP). Ona je ocijenila da je pravovremeno djelovanje i obavještavanje javnosti od posebnog interesa za građane i građanke. “U praksi, informacije se moraju promptno dijeliti sa svim korisnicima/cama, jer to rezultira boljim rezultatima i većim povjerenjem u institucije,” pojasnila je Božić. “Informisan građanin/ka može dati kvalitetne predloge za rješavanje izazova, dok su na predstavnicima/cama vlasti odgovornost i zadatak da transparentno vode procese, pravovremeno obavještavaju javnost i prezentuju rezultate svog rada”, zaključila je ona.
“Demokratija i transparentnost su uslovljene jedna drugom. Nema transparentnosti bez demokratije i nema demokratije bez transparentnosti,” naveo je Damir Suljević, koordinator programa Ljudska prava u CGO-u. U analizi primjene Zakona o slobodnom pristupu informacijama, on je stava da su ključni nedostaci jasno identifikovani. “Već je jasno koji sve problemi postoje u praksi, zbog čega je i važno rješavati uzroke, i to ne samo kroz izmjene i dopune ili donošenje novog zakona, već i kroz druge mjere koje nadležni moraju preduzeti šireći svijest o važnosti transparentnog rada,” poručio je on.
Miodrag Vujović, generalni sekretar NVO KOD, smatra da postoji nerazumijevanje oko potrebe dostupnosti informacija. “Ukoliko ne možemo pronaći informacije na zvaničnim sajtovima, moramo slati zahtjeve za slobodan pristup informacijama. Međutim, ono što možemo čuti iz AZLP-a jeste da pojedinci zloupotrebljavaju ovaj institut, što baca sjenku na nas koji ga koristimo za istraživački rad i moramo biti korektivni faktor sistema. Postupci pojedinaca koji zloupotrebljavaju informacije mogu uticati na percepciju onih od nas koji ih koriste na odgovoran i profesionalan način,” istakao je on, uz opasku da se neki organi zatvaraju prema kritičarima sistema, ali i da postoje dobri primjeri. Takođe, ukazao je na potrebu za edukacijama za adekvatno korišćenje Zakona o slobodnom pristupu informacijama, ali i na probleme u praksi u dijelu dugog čekanja na informacije, kao i njihove necjelovite dostupnosti, što vodi i procesuiranju pred Upravnim sudom i dugim postupcima u kojima informacija gubi na aktuelnosti kad se konačno dobije. “Zakon je jasan, ali realnost je drugačija. Sistem odgovornosti u Crnoj Gori je na niskom nivou, jer ukoliko nemamo mehanizme za sankcionisanje onih koji su dužni da učine informacije dostupnim, ne možemo očekivati pomake”, upozorio je on.
Na drugom panelu je predstavljen Indeks transparentnosti opština u Crnoj Gori, uz prateću diskusiju o dobrim praksama i izazovima na lokalnom nivou, uz fokus na centralizaciju koja je opštinama veliko opterećenje.
Zvezdana Kovač, direktorka za strategiju i komunikacije CGO-a, predstavila je metodologiju izrade Indeksa transparentnosti opština u Crnoj Gori, kao i neke od problema sa kojima su se istraživači suočavali. “Nerijetko se dešavalo da istraživači ne uspijevaju da nađu traženi podatak ili dokument na vebsajtu opštine, već su morali putem pretraživača da isti tip dokumenta traže pod varijacijama naslova i datuma,” kazala je Kovač. “Jedan od ključnih savjeta svim opštinama bio bi da se trude da sajtove učine što pristupačnijim i jednostavnijim za upotrebu široj javnosti. Naime, činjenica da je neki podatak objavljen ne znači da će naći put do krajnjeg korisnika. Postojali su nizovi barijera koji bi se ispriječili između istraživača i traženih podataka, samo iz razloga što neko nije napisao jasan naziv i postavio ga u ispravan odjeljak sajta, ili je isto zaboravio da učini. Krajnji korisnik informacije, građanin ili građanka često se susreću sa izostankom podataka i dokumenata”, navodi ona.
Blaženka Dabanović, pomoćnica Generalne sekretarke za sistem lokalne samouprave u Zajednici opština Crne Gore, osvrnula se na izazove i mogućnosti unaprijeđenja rada lokalnih samouprava u oblasti transparentnosti i pristupa informacijama. „Gledajući sajtove jedinica lokalne samouprave, stiče se utisak da su informacije često dostupne, ali nisu sistematizovane na pravi način. Informacije bi trebalo da su budu kategorisane i objavljene na isti način u svim opštinama kako bi bile dostupne građaniama,“ rekla je Dabanović. Ona je podržala inicijativu za uspostavljanje sistematizovanog registra usluga lokalnih zajednica. „Takva platforma bi bila ključna za unaprijeđenje transparentnosti i dostupnosti informacija, čime bi se smanjila centralizacija i omogućila ravnomjernija raspodjela resursa i usluga između razvijenih i nerazvijenih opština,“ zaključila je.
Naim Gjokaj je kazao da je analiza MJU pokazala da Crna Gora ima jedan od najcentralizovanijih sistema uprave. „Započeli smo proces decentralizacije, što je važan korak. Centralizovani sistem znači da lokalne samouprave nemaju snagu koju bi trebalo da imaju,“ ocijenio je Gjokaj, naglašavajući da reforma javne uprave ostaje prioritet u narednom periodu. On je, takođe, izrazio podršku inicijativi CGO-a oko uspostavljanja jedinstvenog kataloga usluga. „Digitalizacija je osnov za unaprijeđenje uprave, a jedan od ključnih koraka je uspostavljanje sistematizovanog registra usluga lokalnih zajednica,“ zaključio je on.
„Radio sam i na lokalnom i državnom nivou, i mogu da uočim razlike. Drago mi je što sam čuo državnog sekretara da je sistem centralizovan, jer se i sami često suočavamo sa potrebom da za odluke na opštinskom nivou konsultujemo državne vlasti,“ rekao je Nihad Canović, predsjednik opštine Plav. On je naglasio važnost transparentnosti u nekoliko ključnih oblasti, poput načina trošenja budžetskih sredstava, javnih nabavki, kao i u procesu zapošljavanja na lokalnom nivou. “Svako slobodno radno mjesto mora biti oglašeno ZZZ, što osigurava jednakost šansi za sve kandidate. Moj cilj, kao predsjednika opštine, je da građani budu sigurni da su budžetska potrošnja, javne nabavke i zapošljavanje potpuno transparentni procesi. To su ključni segmenti za izgradnju povjerenja i borbu protiv korupcije,“ poručio je on.
Aleksandra Dapčević, sekretarka Sekretarijata za lokalnu samoupravu i društvene djelatnosti Prijestonice Cetinje osvrnula se na važnost saradnje lokalnih samouprava i civilnog sektora u procesu donošenja odluka. „U Prijestonici Cetinje koristimo institut ‘slobodne stolice’, što omogućava prisustvo i aktivno učešće predstavnika NVO na gotovo svim skupštinskim zasijedanjima,“ rekla je Dapčević, naglašavajući da u toj opštini uspješno funkcioniše i Savjet za saradnju lokalne uprave i civilnog sektora, kao platforma za kontinuiranu razmjenu informacija i ideja koja doprinosti jačanju transparentnosti i povjerenja građana u rad lokalne samouprave. Dapčević je predstavila i planove za uvođenje sistema e-Participacije početkom naredne godine, kao dio napora Prijestonice da modernizuje i digitalizuje javne usluge.
Nakon panela, uručena su priznanja lokalnim upravama koje su po Indeksu transparentnosti crnogorskih opština imale najveći broj poena. Glavni grad Podgorica je zauzeo prvo mjesto, dok je drugoplasirana opština Herceg Novi, a trećeplasirana opština Bar. Njihovi predstavnici su primili priznanju zahvaljujući na prepoznavanju uloženog truda u ovoj oblasti.
Događaj je okupio predstavnike/ce lokalnih samouprava, institucija i civilnog društva koji su konstruktivno diskutovali o važnim pitanjima vezanim za neke od elemenata demokratskog razvoja društva u čijoj osnovi je otvorenost i dostupnost informacija.
Nikola Đurašević, saradnik na programima