Centar za građansko obrazovanje (CGO) podržava napore aktivnih građana i građanki Kraljskih Bara, iz opštine Kolašin, koji se bore za svoja osnovna ljudska prava, braneći od eksploatacije “divlje” rječice Ljubašticu, Crnju i Čestogaz, koje su i pitke vode. Ovo se dešava u skoro proglašenom Regionalnom parku, a ove rječice su prve izvorišne pritoke rijeke Tare, koja je pod zaštitom UNESCO-a. CGO je, nakon obraćanja ovih mještana, uputio različite vrste zahtjeva nadležnim organima kako bi se zaustavila izgranja malih hidrolektrana (mHE) od strane privilegovanog investitora.
Zbog kršenja propisa u izgradnji, povrede lokalnih voda i devastacije prostora toga kraja, CGO je uputio Ministarstvu održivog razvoja i turizma Inicijativu za obustavu izgradnje i eksploatacija tri mHE – „Crnja”, mHE „Ljubaštica” i „Crni potok”(Čestogaz) u Opštini Kolašin, koje investitor “Dekar” d.o.o. iz Podgorice planira da napravi na rječicama Ljubaštica, Crnja i Čestogaz.
Planiranom izgradnjom mHE nastavlja se i sa dugogodišnjim devastiranjem ovog kraja i kompletnog Podkomlja, dok se u blizini planiranog zahvata mHE rijeke Čestogaz i Ljubaštica na manje od 100 metara nalazi veliko seosko groblje koje može biti ugroženo, što predstavlja posebnu opasnost.
Građani i građanke tog kraja navode da je kupac koncesionog prava od 2008.godine firma “Dekar” d.o.o, koju predstavlja Momčilo Momo Miranović, započeo projekat na vodotoku Crni Potok-Čestogaz bez znanja mještana i stanovnika Kraljskih Bara, a da je tek od skoro započeo prve radove, odnosno 12 godina od dobijanja koncesione dozvole i devet godina od dobijanja građevinske dozvole po tada važećim zakonima koja je istekla pa se vjerovalo da je investitor odustao.
Stoga je CGO uputio i Ministarstvu ekonomije zahtjev da objasne kojim razlozima su se rukovodili kada su investitoru “Dekar” d.o.o. nekoliko puta produžili ugovor o koncesiji zbog nepoštovanja rokova u izgradnji i kada je taj investitor tek prije 15 dana počeo sa radovima na navedenom lokalitetu, ali i da dostave dokumentaciju kojom se ta opravdanja mogu potkrijepiti. Naime, iz dokumentacije koja je dostupna na sajtu Vlade, može se zaključiti da je Vlada, s jedne strane, bila spremna da zbog kršenja rokova u izgradnji ovih mHE raskine ugovor o koncesiji sa investitorom, ali se nakon toga dozvoljava nerazumljivo produžavanje roka za izgradnju. Radi se o protivrječnim stavovima, koji vode zaključku da Vladina zvanična politika gubi u poslovima gdje pojedina privatna lica imaju interes.
Mještani su decenijama unazad vodu sa pomenutih vodotokova koristili za piće, pojenje domaćih životinja, kao i za plavljenje svojih imanja, što je osnovni ekonomski resurs za život na selu. Sada je opstanak većine mještana na ovom području bukvalno doveden u pitanje, a što je suprotno i opredjeljenju Vlade da podstiče razvoj poljoprivrede. S obzirom na klimatske promjene, jasno je da je tu malo vode i za život jer njena snaga i količina iz godine u godinu opada. Od dobijanja koncesije 2008. do danas u ovom područiju nema rječica sa dovoljnom količinom vode za izgradnju planiranih mHE, pa su upitne analize o koje su rađene prije početka ovakvih poslova, ako su uopšte i rađene.
Naime, Vlada Crne Gore je 2008. otpočela sa davanjem prvih koncesija za projekte izgradnje mHE uz prioritetan investicioni značaj i obrazloženje kroz razloge ekonomskog razvoja sjevera i dostizanja nacionalnog cilja u korišćenju obnovljivih izvora energije. Danas, nakon 12 godina, nesporna je negativna strana ovakvih projekata. Praksa je ukazala na brojne probleme u primjeni shodnih zakona i otvorene sukobe sa lokalnim stanovništvom koje se borilo i bori da očuva svoja ljudska prava i druga zakonom zagarantovana prava naspram privilegovanih investitora fokusiranih na profit.
Stručne studije o opravdanosti mHE opominju da one imaju minoran uticaj na energetsku stabilnost i nezavisnost, a opasne posljedice po riječne i okolne ekosisteme, naročito kod “divljih” rijeka sa pitkom vodom, kao i za održivi razvoj ruralnih krajeva. U dokumentu Analiza ekonomske opravdanosti koncesionih naknada i podsticaja za mHE na teritoriji Crne Gore, koju je radio mr Damir Miljević iz Zagreba, a koji u svim preporukama po pitanju mHE daje negativan komentar, između ostalog se navodi da “uspostavljeni sistem koncesionih naknada i podsticaja za proizvodnju električne energije iz mHE u Crnoj Gori nema društveno-ekonomsku opravdanost i sa stanovišta društva je štetan jer na godišnjem nivou pravi direktan društveni i finansijski gubitak od preko 1,3 miliona EUR”. Takođe se navodi da bi se “smanjenjem distributivnih gubitaka za 4% (sa 21% na 17%) uštedilo više električne energije nego što je godišnja proizvodnja svih mHE iz sistema podsticaja za obnovljive izvore energije”, a referirajući na sve mHE u Crnoj Gori.
Insistiranje da se zarad nečijih privatnih interesa nastavi da ovim poslovima vodi u nestabilnost lokalne zajednice koje se nisu uspjele izboriti protiv privilegovanih investitora mHE, jer se rijeke sa pitkom vodom, koje su prirodna mrjestilišta stavljaju u cijevi koje uzimaju svu vodu iz korita i odvode je do elektrana. Građani su izmanipulisani oko obezbjeđivanja biološkog minimuma u vodotocima, koji su dati koncesionarima na višedecenijsku upotrebu. Takav “ostatak” od 20% vode se brzo isuši jer je njen sliv u tom kapacitetu na potocima i rječicama jako kratak i ne služi nikome i ničemu. Time su rijeke „otete“ od mještana a oni su ostavljeni bez vode, čime je ugroženo njihovo ljudsko parvo na osnovnu životnu potrebu.
Želimo da vjerujemo da će Ministarstvo održivog razvoja i turizma, Ministarstvo ekonomije, kao i Vlada u cjelosti, imati razumijevanja da ovo i sami ocijene kao štetan i protivan javnom interesu posao i da će preduzeti mjere i radnje da zaustave ovakve “investicije”. Takođe, očekujemo da se oglasi i Uprava za inspekcijske poslove od koje smo tražili da utvrdi stanje na licu mjesta i da obustavi radove na ovom lokalitetu zbog niza netransparentnih procedura. “Ova Vlada neće raditi protiv volje građana,” rekao je u februaru 2019. premijer Duško Marković kada je zbog protesta građana u Baru obustavljena gradnja vrtića u dvorištu tamošnje gimnazije. Da bi Vlada bila dosljedna i da ne bi radila protiv volje građana Kraljskih bara neophodno je obustaviti izgradnju mHE u njihovom kraju.
CGO će pratiti ovaj slučaj i u mjeri svojih mogućnosti pružati pravnu podršku građanima Kraljskih bara.
Snežana Kaluđerović, viša pravna savjetnica