Nevladine organizacije Centar za građansko obrazovanje (CGO), Akcija za ljudska prava (HRA) i Centar za mirovno i žensko obrazovanje – ANIMA sa velikom tugom i razočarenjem primili su vijest o skrnavljenju spomenika organizatorima Trinaestojulskog ustanka 1941.godine, prvog opštenarodnog antifašističkog ustanka u porobljenoj Evropi. Očekujemo od policije da hitno otkrije počinioce.
Skrnavljenje svakog kulturnog dobra je primitivan i anticivilizacijski čin, ali uništenje antifašističkog obilježja pored toga znači i podršku idejama fašizma i kolaboracije. Spomenici NOB-a nijesu samo kulturno-istorijsko bogatstvo svih građana i građanki, već i vrijedno naslijeđe našeg društva koje smo i u najmračnijim godinama devedesetih, jedini u regionu, uspjeli sačuvati. To naglašava obavezu nadležnih ograna da što prije otkriju pojedince ili organizacije koje su bile spremne na ovaj čin i da ih procesuiraju.
Ako se radi o aktu pojedinaca to predstavlja ozbiljan podsjetnik na potrebu da sagledamo obrazovne politike i nedostatak prenosa znanja o antifašističkoj tradiciji, antifašističkim idejama i njihovom značaju za oblikovanje modernog građanskog društva. Veoma je važno da ne dozvolimo razvoj nenaučnog nacionalističkog revizionizma kojem je Crna Gora dugo odlijevala. Dio uzroka ovog vandalizma je u nečijoj radikalnoj ideološkoj ubijeđenosti ispunjenoj mržnjom i željom za uništenjem, a ekstremizam i nasilje su posljedice.
Ako iza ovog čina stoji neka organizacija, onda to zahtijeva sistemski i posvećen pristup nadležnih institucija suzbijanju i zabrani ekstremističkih grupacija, široku javnu raspravu u kojoj će analizirati kako je takva organizacija nastala i što se može uraditi u obrazovnom i zakonskom okviru da se napadi na antifašističko nasljeđe i revitalizaciju fašizma i kolaboracije na vrijeme spriječe.
Posebna je obaveza vlasti da dokaže antifašističko opredjeljenje, jer retorički insistira na tim vrijednostima, a praksa to ne pokazuje. To uključuje, u ovom slučaju, pronalaženje i sankcionisanje vinovnika ovog čina, ali i sadržajan i kontinuiran rad na zaštiti antifašističkog naslijeđa.
Daliborka Uljarević, izvršna direktorka Centra za građansko obrazovanje (CGO)
Tea Gorjanc Prelević, izvršna direktorka Akcije za ljudska prava (HRA)
Ljupka Kovačević, koordinatorka Centra za žensko i mirovno obrazovanje ANIMA