Povodom 3. decembra – Međunarodnog dana osoba sa invaliditetom, Centar za građansko obrazovanje (CGO) poziva Vladu Crne Gore, ali i druge nadležne institucije, da sa više pažnje i senzibiliteta adresiraju položaj osoba sa invaliditetom, a posebno imajući u vidu da je pandemija korona virusa dodatno marginalizovana ovu društvenu grupu.
Ovogodišnja tema Međunarodnog dana osoba sa invaliditetom je borba za prava u post-korona eri, a čini se da značaj te borbe u Crnoj Gori još nije prepoznat. UN Izvještaj o brzoj procjeni socijalnog uticaja pandemije COVID19 u Crnoj Gori ukazuje da su osobe s invaliditetom u veoma teškom socio-ekonomskom položaju i jedna od grupa koja je najizloženija diskriminaciji, ali i siromaštvu. U Izvještaju se, između ostalog, navodi: „Mnogi ispitanici/ispitanice u prethodnom periodu nijesu imali posao, niti su uspijevali da ga nađu, pa su skoro i ostajali bez prihoda. Na ekonomski aspekt je uticalo i povećanje cijena životnih namirnica i troškova komunalija i struje (—), pa su se samim tim uvećali i troškovi života, kao i ukidanje ili nemogućnost ostvarivanja nekih od prava iz oblasti socijalne i dječje zaštite.“ Izvještaj EK za Crnu Goru za 2021. godinu konstatuje da su pandemija korone i prateća kriza dodatno pogoršali situaciju osoba sa invaliditetom „u odnosu na mobilnost, pristupačnost javnim uslugama i informacijama, zapošljavanje, zdravlje i obrazovanje“.
Uprkos očigledno narušenim uslovima života OSI, crnogorski građani i građanki, kroz novembarski CG Puls CGO-a i agencije Damar, ocjenjuju da Vladi Crne Gore osobe sa invaliditetom nijesu bile u fokusu, osim skoro simboličnih 1%. To ne znači nužno da Vlada i nadležni organi nisu ništa radili u oblasti afirmacije prava osoba sa invaliditetom, ali znači da ti napori nisu bio prioritetni niti da su od strane građana i građanki prepoznati kao oni koji poboljšavaju položaj OSI.
Za borbu za ravnopravan položaj osoba sa invaliditetom i samostalan život u zajednici bitna je percepcija javnosti, posebno zato što je dugo bila oblikovana medicinskim i milosrdnim modelom posmatranja invaliditeta. Po nalazima istraživanja CGO-a iz 2020. o stavovima prema OSI, prve asocijacije građana i građanki na invaliditet i osobe sa invaliditetom bile su da su to osobe kojima je potrebna pomoć, koje ne mogu da funkcionišu same, sažaljenje, tuga, smetnje u razvoju, itd. Ovo su izrazi nepravilnog razumijevanja osoba sa invaliditetom i njihovog položaja, a njima se pojačavaju diskriminacija i umnožavaju efekti barijera i prepreka sa kojima se osobe sa invaliditetom suočavaju.
CGO je u januaru 2021.godine, kroz analizu izbornih programa političkih partija i koalicija sa parlamentarnih izbora 2020. koji su iznjedrili današnju vlast, upozorio na zabrinjavajuće ignorisanje pitanja osoba sa invaliditetom u izbornim programima dvije od tri trenutno vladajuće koalicije, prvenstveno koalicije „Za budućnost Crne Gore“, a što ne može biti dobar osnov za razvoj novih pristupa u poboljšanju položaja OSI u Crnoj Gori.
CGO cijeni da je potrebno vratiti fokus na grupe koje su u produženom dejstvu diskriminacije i koje su najpogođenije krizom korona virusa, a tu su među najugroženijima nesumnjivo osobe sa invaliditetom.
Generalna Skupština Ujedinjenih nacija je proglasila 3. decembar za Međunarodni dan osoba sa invaliditetom 1992. godine u cilju promocije razumjevanja pitanja invaliditeta i prikupljanja podrške za dostojanstvo, prava i blagostanje osoba sa invaliditetom.
Željka Ćetković, koordinatorka programa Aktivno građanstvo