Kad je riječ o razumijevaju i prihvatanju LGBT osoba u crnogorskom društvu, bilježi se generalno pozitivan iako nešto usporeniji trend. To ukazuje na zreliji i otvoreniji pristup, iako se u određenim pitanjima konstatuje stagnacija ili čak manja regresija, a što se može objasniti i talasom klerikalizacije i radikalizacije u posljednjih par godina. To je opominjuće za sve, jer je jasno da je borba za ljudska prava kontinuirana i da nazadni narativi i prakse lako mogu ovaj proces usporiti ili unazaditi, akcenovano je na prezentaciji rezultata istraživanja stavova javnog mjenja o percepciji prema LGBTIQ osobama u Centru za građansko obrazovanje (CGO).
Maja Marinović, saradnica na programima u CGO-u, pojasnila je da cilj ovog istraživanja „analiza stepena društvene prihvaćenosti LGBTIQ osoba u crnogorskom društvu, ali i svojevrsna evaluacija rada nadležnih institucija, civilnog sektora i efekata postojećih politika u oblasti unaprjeđenja ukupnog položaja LGBTIQ osoba i njihovog prihvatanja u društvu“.
Željka Ćetković, koordinatorka programa Aktivno građanstvo u CGO-u, detaljno je predstavila nalaze istraživanja.
„Stav javnosti ostaje polarizovan u procjeni poštovanja prava LGBT osoba u Crnoj Gori, svako drugi poznaje neku LGBT osobu, a u generalnoj percepciji, svaka druga osoba vjeruje da je priča o LGBT zajednici „prenaduvana“ i da se taj fenomen u civilizovanom svijetu prihvata kao normalna pojava, što je pozitivno, iako se tu bilježi mali pad procenta u odnosu na posljednju talas. Pozitivno je i što se kontinuirano smanjuje broj onih koji smatraju da su osobe različite seksualne orjentacije štetne i opasne“, kazala je Ćetković.
„Stavovi su podijeljeni i oko zastupljenosti tema vezanih za položaj LGBT osoba u javnosti. Međutim, sada je nešto više onih koji smatraju da se o ovom pitanju govori dovoljno. Skoro polovina smatra i da je u javnom diskursu korisno čuti naučno objašnjenje različite seksualne orijentacije radi boljeg razumijevanja ove pojave. S druge strane, u odnosu na 2019, osjetan je porast onih koji misle da su te priče u javnom prostoru nepotrebne i da ne bi pomogle, i da uprkos naučnom tumačenju, ta pojava ostaje izuzetno štetna za svako društvo. Dobro je i što se smanjuje procenat onih koji i učenje o LGBT osobama vide kao priliku da nađu način da se bore protiv njih“, pojasnila je ona.
Poseban segment se odnosio na suočavanje stereotipa sa realnim situacijama. U tom kontekstu, skoro tri četvrtine ispitanika radije bira vrhunskog ljekara drugačije seksualne orjentacije, nego prosječnog hirurga heteroseksualne orjentacije, što je na nivou iz 2019, uz neznatan pad, a svakako značajno više nego 2016. godine.
„U hipotetičkoj situaciji, kada bi jednog dana saznali da im je dijete homoseksualne orjentacije, skoro trećina građana i građanki bi podržalo svoje dijete u potpunosti, desetina djelimično (tako da ostane u krugu porodice), a dvije petine bi pokušalo da pomogne putem liječenja. Ovaj podatak je ohrabrujući jer se radi o jednom od najosjetljivijih pitanja i reakcija ispitanika…“, navela je Ćetković, uz preciziranje da su žene značajno sklonije da u potpunosti podrže svoje dijete homoseksualne orijentacije.
Na drugoj strani, raste podrška za prijatelje/poznanike/kolege/komšije homoseksualne orjentacije, što je ohrabrujuće za LGBT zajednicu, a kao i prije tri godine, veći stepen prihvatanja se registruje za slučaj prijatelja/poznanika/kolege/komšije nego djeteta.
„Stavovi koji opravdavaju verbalno ili fizičko nasilje nad LGBT osobama nastavljaju da slabe, što je potvrda učinka onih koji se bore protiv nasilja nad LGBT osobama. Polovina ispitanika/ca smatra da su LGBT osobe ugrožena grupa kojoj treba pomoći oko ostvarivanja prava, a što je duplo više nego 2016. godine. Takođe, pada i broj onih koji ne prihvataju da LGBT osobe predstavljaju sastavni dio našeg društva. Velika većina građana i građanki (više od 80%) bi pokušala da pomogne LGBT osobi kada bi svjedočili nasilju nad njom. Ipak, važno je naglasiti da se udio onih koji ništa ne bi učinili iz ubjeđenja da pripadnici ove populacije to i zaslužuju mali, i da se prepolovio se u odnosu na 2019. godinu“, naglasila je Željka Ćetković.
U odnosu na 2019, primjećuje se da pada procenat oni koji vjeruju da je pojava homoseksualnosti u manjoj mjeri zastupljena u Crnoj Gori nego u zapadnim državama. Posljedično, i udio onih koji vjeruju da među stručnim ljudima u Crnoj Gori ima pripadnika LGBT populacije nastavlja da raste. Ovo se, naročito, odnosi na one koji smatraju da je broj intelektualaca različite seksualne orijentacije veliki, a bilježi se i rast tolerancije na potencijalnu homoseksualnost omiljenih javnih ličnosti u odnosu na 2016. godinu.
„Mišljenje o eventualnoj homoseksualnosti političara koje podržavaju je slično kao i prije tri godine, ali daleko tolerantnije nego 2016. Tako nešto više od polovine ispitanika navodi da se ništa ne bi promijenilo u odnosu na saznanje o homoseksualnosti političara, a raste broj onih koji navode da bi imali više poštovanja prema toj osobi, zbog hrabrosti da bude iskrena. Broj građana i građanki koji bi još više podržali političku stranku kojoj su naklonjeni ukoliko bi se ona bavila LGBT pravima raste. S tim u vezi, u odnosu na 2016. godinu, daleko manje ljudi bi odustalo od svoje političe opcije ako bi ona počela da se interesuje za prava osoba različite seksualne orijentacije“, kazala je Ćetković.
Stav o Povorci ponosa je isti kao prije tri godine, i više od polovine građana smatra da se ona organizuje radi ukazivanja na diskriminaciju LGBT populacije. Ovo se značajno razlikuje od stava javnosti iz 2016, kada je svaki drugi građanin vjerovao da se Povorka održava radi pokazivanja seksualne orijentacije.
Među građanima i građankama Crne Gore, preovladava mišljenje da transrodne osobe (osobe kojima je na rođenju pripisan drugi pol u odnosu na rod koji osjećaju kao svoj) treba da imaju pravo na promjenu oznake pola u ličnim dokumentima samo na osnovu samoodređenja (bez operativne promjene pola).
Kao najuticajnije institucije u smanjenju i suzbijanju homofobije u društvu vide se Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i obrazovne institucije, a potom nevladine organizacije, ali i tužilaštvo. Najbolje je ocijenjen rad Ombudsmana u oblasti zaštite prava LGBT, a slijede Ministarstvo za ljudska i manjinska prava i policija. „Mi u CGO-u se nadamo da će i ove institucije staviti fokus na ovo u dolazećem periodu, odnosno uložiti snažnije napore u senzibilisanju i informisanju građana i građanke kako bi prevenirali radikalizovanje stavova a doprinijeli poboljšanju položaja LGBT osoba u Crnoj Gori, ali i očekujemo i veći stepen odgovornosti donosila javnih odluka,“ poručila je Ćetković.
Tri petine građana ocjenjuje rad NVO u zaštiti LGBT prava barem kao dobar, a više od trećine čak kao vrlo dobar ili odličan. Ukupno 60% daje najbolje ocjene nevladinom sektoru, što je znatno više od 49% najboljih ocjena koliko je za svoj doprinos zaštiti prava LGBT osoba dobila prvorangirana državna institucija.
„S obzirom na pozicioniranost vjerskih zajednica, u posljednjem periodu, interesovalo nas je da li ih građani i građani cijene da njihovo mišljenje treba uvažiti prilikom kreiranja zakona i politika vezanih za ovu populaciju. Mišljenja su donekle podijeljena, ali preteže stav da ga političari i drugi donosioci odluka ne trebaju uzimati u obzir. Ovo je jako važno imajući u vidu da su stavovi vjerskih zajednica dosta rigidni i ograničavajući za moderni koncept ljudskih prava“, navela je Ćetković.
„Konačno, mediji se pozicioniraju kao podržavajući za afirmaciju LGBT prava. Tako, preko polovine građana i građanki nalazi da je izvještavanje medija o LGBT osobama i njihovom položaju u društvu ili informativno i neutralno ili pozitivno u dijelu afirmacije LGBT osoba i njihovih prava. Na drugoj strani, četvrtina građana i građanki smatra da je izvještavanje medija o LGBT osobama negativno i senzacionalističko“, zaključila je ona.
Stručnu podršku u sprovođenju i ovog istraživanja pružila je agencija Ipsos Strategic Marketing. Istraživanje je sprovedeno od 17. do 23. juna 2022, na uzorku od 1012 punoljetnih ispitanika, u 17 gradova u Crnoj Gori.
Prezentacija je organizovana kao dio doprinosa u obilježavanju Međunarodnog dana ponosa LGBT osoba, a u okviru projekta projekta “LGBTIQ – Sloboda bez etiketa!” koji sprovodi CGO uz finansijsku podršku Ministarstva ljudskih i manjinskih prava.
Monika Mrnjačević, saradnica na projektima