Rast cijena je najveća preokupacija građana koji ne vide poboljšanje standarda, ali i ne prepoznaju meritornost u načinu kadriranja nove Vlade već ukazuju na kontinuitet moći partijske knjižice nad stručnošću, rezervisani su prema promjenama u pravosuđu a novi glavni specijalni tužilac nije uspio da se pozicionira kao neko za koga nema nedodirljivih. Građani su zabrinuti za pravac u kojem se kreće država, a i bez turbulencije oko Temeljnog ugovora na Vladu se nije gledalo kao na održivu. Program ekonomskog državljanstva većina ne podržava, a dominantno je i uvjerenje o nedovoljnoj informisani o Otvorenom Balkanu. Snažno je protivljenje ruskoj agresiji nad Ukrajinom, a posljedično jača podrška NATO savezu, ključni su nalazi danas predstavljenog CG Pulsa, koji su objavili Centar za građansko obrazovanje (CGO) i agencija DAMAR.
U odnosu na prije pola godine, postoje blage ali suštinski ne toliko značajne promjene kad je riječ o percepciji pravca u kojem se kreće Crna Gora. “Preciznije, više od trećine ispitanika smatra da se država kreće u pogrešnom pravcu, dok dodatnih 18.6% smatra da idemo u veoma pogrešnom pravcu. Kumulativno više od pola (54.2%), smatra da postoji negativan trend u kretanju. Nasuprot njima, oko 22% ispitanika smatra da se krećemo u pozitivnom pravcu, dok je svaki četvrti ispitanik neopredijeljen. Slično je i sa ocjenom situacije u zemlji, gdje u poređenju sa ranijim periodom, postoji određeni pad pesimizma, ali ne i značajan porast optimizma, odnosno veći broj građana izbjegava da definiše situaciju“, kazao je Vuk Čađenović, izvršni direktor agencije Damar.
Osam od deset građana najviše brine rast cijena, zatim korupcija (više od trećine), ali i nezapošljenost (29%). Svaki peti građanin je zabrinut za pitanja unutrašnje i međunarodne nestabilnosti i mogućnost konflikta.
“Prioriteti manjinske Vlade bi trebalo da budu one teme koje su istovremeno i najveće brige građana i građanki: borba protiv organizovanog kriminala i korupcije (42.7%), saniranje ekonomske situacije (42.1%), deblokada pregovora sa EU (37.6%) i smanjenje tenzija u društvu i priprema izbora (36.3%). Na dnu liste prioriteta su ispitanici navodili potpisivanje ugovora sa SPC (11.5%), pristupanje inicijativi Otvoreni Balkan (5.2%), popis stanovništa (5.3%). Dodatno, i možda zabrinjavajuće, ekološke teme svega 2.6% građana prepoznaje kao važne”, naveo je Čađenović.
“Mi smo ovim CG pulsom pokušali da kompariramo ono što građani i građanke smatraju da bi trebalo da budu ključni kriterijumi za novu Vladu prilikom imenovanja lica na funkcije i onog što vide da su ti kriterijumi u praksi. Jasno je da građani i građanke u Crnoj Gori žele da se izvršna vlast zasniva na meritornom sistemu, pa su tako saglasni da bi tu primarna morala biti stručnost za oblast na koju se ta funkcija odnosi (74.7%), ali i da za ta lica ne postoje navodi ili sumnje da su prilikom ranijih funkcija izršili zloupotrebe radi ostvarenja ličnih ili partijskih interesa (61.1%). Na drugoj strani, oni prepoznaju partijsko članstvo (62.8%) kao faktički najvažniji kriterijum u ovim imenovanjima, u značajno manjem broju stručnost (26.4%), ali i revanšistički pristup koji isključuje one koji su članovi opozicionih partija (19.2%), a čini se da je u praksi ponajmanje važno onima koji vrše imenovanja kakav je bio raniji učinak lica koje imenuju (12.7%)“, kazala je Daliborka Uljarević, izvršna direktorka CGO-a.
“I prije izglasavanja teksta Temeljnog ugovora sa SPC, koji je vidimo otvorio i proces koji može voditi smjeni ove Vlade ili skraćenju mandata Skupštine, gotovo trećina (31.7%) je onih koji su bili nezadovoljni njenim radom, za petinu (24.1%) je imala prelaznu ocjenu, dok je njen rad kao dobar cijenilo nešto malo više od četvrtine (22.3%), tek svaki sedmi ispitanik je tom radu dao vrlodobru ocjenu a svega 6.2% odličnu. Najstrožije ocjene Vladi su davali mladi, kao i oni koji se nacionalno izjašnjavaju kao Srbi i Crnogorci”, navodi Uljarević.
Otvaranje sjednica Vlade za direktan prenos ima ogromnu podršku, iako nije mali broj onih koji vjeruju da se još mnoge odluke donose van javnosti, dok ima i onih koji cijene da se radi o brzopletoj odluci i da je loša slika Vlade sa tih sjednica.
“Kontroverznom Vladinom Programu ekonomskog državljanstva, koji je suprotno preporukama EK produžila Vlada Zdravka Krivokapića, ali i nastavila i čak olakšala korisnicima Vlada Dritan Abazovića, protivi se 45.2 % građana i građanki, a podržava ga manje od trećina (31%), dok nešto manje od četvrtine (23.9%) nema stav”, podvukla je Daliborka Uljarević, komentarišući pojedina pitanja obuhvaćena ovim CG pulsom.
Uljarević je dalje pojasnila da “iako je inicijativa Otvoreni Balkan jedno od pitanja u fokusu političkih rasprava, nema većinskog uvjerenja da je Vlade dala jasne argumente za i protiv, kao ni da Vlada ima usaglašen stav o tom pitanju, što dodatno doprinosi konfuziji, jer i manje od četvrtine smatra da je Vlada bila jasna oko ovog pitanja. Posljedično, i pored prilične prisutnosti ove teme, ispitanici se dominantno (53.2%) ne smatraju dovoljno informisanima. Od 31.2% onih koji se smatraju informisanima da bi donijeli mišljenje, 70% podržava ovu inicijativu a 30% je protiv. Podržavaoci su uglavnom pristalice DF-a, SNP-a, URE i partije bivših ministara Milatovića i Spajića”
Vlada prilikom formiranja radne grupe za analizu koristi ili štete priključenju ovoj inicijativi treba da uključi i širu zainteresovanu javnost, posebno kritički orijentisane NVO, smatra većina.
„U Crnoj Gori postoji dvotrećinsko protivljenje vojnoj akciji Rusije u Ukrajini (66.1), a iznad prosjeka su protiv tog rata žene, mladi, oni višeg obrazovnog nivoa, nacionalno opredjeljeni Crnogorci i manjine. U skladu sa tim većina podržava i politiku Vlade u odnosu na ovo pitanje, kao i uvođenje restriktivnih mjera i sankcija protivi Rusije od strane Vlade, iako su građani i građanke u situaciji da oni biraju pozicioniranje u odnosu na zvaničnu politiku NATO i EU, interes Crne Gore i Rusiju podijeljeni“, pojasnila je Uljarević.
“I u Crnoj Gori je ruska agresija na Ukrajinu imala za Rusiju kontraefekat u dijelu da preko polovine ispitanika ističe da im je ovaj razvoj događaja pokazao da je dobro što smo članica NATO-a”, napomenula je Daliborka Uljarević.
“S obzirom da postoji nataloženo nezadovoljstvo radom pravosuđa, očekivano je da građani i građanke još ne vjeruju da se sudstvo i tužilaštvo oslobađa koruptivnih elemenata i da postaje nezavisno od političara i drugih moćnika, uz najčešće objašnjenje da to neće dozvoliti političari (54.4%), dok manje od petine (16.8%) vjeruje da je taj proces počeo, a skoro 30% ne može da se odredi”, kazala je Uljarević u osvrtu na dio oko pravosuđa.
“Nasuprot različitim političarima koji su javno isticali pohvale i velike nade u novog glavnog specijalnog tužioca, Novović među građanima nije uspio još da izgradi imidž onog za kojeg nema nedodirljivih (tako misli svega 7.5%), a oni većinski cijene da će pokretati postupke samo protiv pojedinih, i to onih koji i u sopstvenim partijama imaju sve manje moći (49.6%), kao i da on od političara zavisi (24.6%), dok je blizu petine bez jasnog stava. Slična rezerva se čita i u odnosu prema brojnim hapšenjima u posljednjem periodu, jer svega 12% u tome vidi sistem koji je počeo da radi, dok najveći dio to podržava uz zadršku da čekaju konkretne rezultate odnosno optužnice i presude, a nije mali broj ni onih koji smatraju da će možda neko biti optužen i osuđen, ali da će se većina izvući bez kazne, ili da se radi o predstavi od koje neće biti ništa,” pojasnila je Uljarević.
Preovladava stav i da će i predstojeća imenovanja u Sudskom savjetu i Ustavnom sudu biti jedan politički dogovor gdje će bliskost određenoj političkoj strukturi biti presudna za izbor (46.6%), dok je manjinsko uvjerenje da će to biti izbor profesionalaca po meritokratskom principu, odnosno najboljih u toj struci (23.5%).
Podrška programu Evropa sad danas je manja za skoro 10% nego prije pola godine, odnosno nakon prvog mjeseca njegove primjene, pa je tako sada 71%.
“Isto pitanje ispitanicima kao u februaru postavili smo i sada – da li znaju nekoga ko je izgubio posao jer poslodavac nije mogao da plaća novu mininalnu cijenu rada, odnosno da je izgubio posao zbog efekta programa Evropa sad, na što je 37% građana sad odgovorilo pozitivno, tj. da znaju, što je povećanje od oko 10% u odnosu na februar”, ukazao je Vuk Čađenović.
Percepcija standarda u odnosu na prošlu godinu za nešto više od polovine ispitanika je ista. “I dok nešto više od svakog četvrtog građanina smatra da živi gore, svaki peti kaže da u neku ruku živi bolje. Dalje, 9% je odgovorilo da živi mnogo gore nego prošle godine,a samo 1.6% da živi mnogo bolje”, precizirao je Čađenović.
“Nešto manje od polovine ispitanika (45.1%) smatra da manjinska Vlada Dritana Abazovića nema kapaciteta da se suoči sa tekućim i očekivanim ekonomsko-socijalnim problemima, svaki peti ispitanik smatra da ova Vlada ima te kapacitete, a svaki treći ispitanik nema određeno mišljenje o ovom pitanju”, naveo je on, podvlačeći i da je termin istraživanja bio prije turbulencija oko Temeljnog ugovora.
Poseban segment CG pulsa odnosio se i na izbore. Većina građana ne podržava odluku odlaganja lokalnih izbora u 11 opština za jesen, a nasuprot njima oko trećina podržava odlaganje, dok četvrtina nema stav.
“Da je nužno sprovesti izbornu reformu pred naredne izbore na nacionalnom nivou stav je 45.8% ispitanika, svaki četvrti ispitanik ima suprotan stav, a 28.8% nema mišljenje o ovom pitanju. Ukoliko dođe do izborne reforme, građani dominantno podržavaju uvođenje otvorenih listi”, zaključio je on.
CG puls predstavlja zajedničku inicijativu CGO-a i DAMAR-a a sa ciljem da kroz empirijske podatke, pomognu onima koji rade na strateškom demokratskom oblikovanju društva, da odluke donose na osnovu pouzdanih podataka i temeljnih analiza, držeći u fokusu građane i građanke. Na taj način se može unaprijediti kvalitet javne debate o važnim pitanjima, ali i podići nivo odgovornosti svih aktera.
Prikupljanje podataka je obavljeno CAPI metodom, od 30. juna do 5. jula 2022. godine, na troetapnom stratifikovanom slučajnom uzorku koji je obuhvatio 1004 građanina i građanku Crne Gore.
Nikola Mirković, saradnik na programima