Pitanje nezavisnosti Crne Gore je za dominantnu većinu građana i građanki Srbije završeno, ali je jasno da narativi koji se mogu čuti od strane vlasti, ipak, drže ovu temu u onom okviru koji nije dobar za razvoj zdravih dobrosusedskih odnosa. Na to ukazuju i odgovori na pitanja koja se odnose na nedovoljan stepen priznavanja crnogorskog identiteta, percepciju o ugroženosti Srba u Crnoj Gori i obavezu Srbije da ih štiti, kao i duple standarde u odnosu prema litijama kao modelu političkih promena, neki su od ključnih nalaza istraživanja javnog mnjenja o odnosima Srbije i Crne Gore predstavljenog danas u Beogradu, u Medija centru, a koje je u Srbiji sprovela Regionalna akademija za razvoj demokratije (ADD) u saradnji sa agencijom House of Win (HOW).
Istraživanje je deo projekta “Plenum o crnogorsko-srpskim odnosima!”, koji sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO) iz Crne Gore u saradnji sa ADD iz Srbije, uz finansijsku podršku Ambasade Švajcarske, a paralelno je sprovedeno u Srbiji i u Crnoj Gori.
Nalaze istraživanja predstavili su Balša Božović, izvršni direktor ADD-a i Biljana Ilić, predstavnica agencije HOW.
„Nalazi istraživanja ukazuju da je nezavisnost Crne Gore završeno pitanje za preko 60% građanki i građana Srbije, dok je petina (20%) suprotnog stava, a petina (19%) se ne određuje. Konsekventno sa ovim, oko petine je i na poziciji da bi referendum o nezavisnosti Crne Gore trebalo ponoviti ili održati referendum o ujedinjenju Srbije i Crne Gore. Međutim, čini mi se važnim podvući da je za većinu ovo zatvorena priča, odnosno da za nju nemaju interesovanja niti izdiferenciran stav“, kazao je Božović na prezentaciji.
„U skladu sa tim je i podatak da oko 60% smatra da Crna Gora treba da bude nezavisna, dok fikciju oko ujedinjavanja Crne Gore i Srbije ima manje od petine (18%), ili sa Crnom Gorom i RS (12%), što su dobri indikatori imajući u vidu potencijalno razarajući konfliktni potencijal ovih aspiracija ukoliko bi se one razvile“, dodao je Božović.
Kada je reč o međudržavnim odnosima, Božović je kazao da je očekivano i pozitivno da većina građana i građanki Srbije ceni da od država koje su nekada pripadale Jugoslaviji danas Srbija ima najbliže odnose sa Crnom Gorom (27%), zatim sa BiH (22%), a u manjim procentima to prati Severna Makedonija (14%), Hrvatska (9%) i Slovenija (8%), dok je taj procenat zanemarljiv u slučaju Kosova (2%), a nešto manje od petine ne može da oceni razvijenost tih odnosa. Iz dublje vizure, odnos sa Crnom Gorom se većinski (37%) vidi kao ni dobar ni loš, dok je za manje od trećine (30%) odličan ili dobar, a za malo više od četvrtine (28%) loš ili veoma loš.
„Građani i građanke Srbije većinski ne smatraju da Srbija utiče na političke prilike u Crnoj Gori (49%), a čak 33% ispitanika i nema stav o tom pitanju. Manje od petine (18%) smatra da se Srbija meša u crnogorske unutrašnje prilike, a i među onima koji taj uticaj prepoznaju preteže stav da je to uglavnom neznatno od onog da se radi o mešanju značajnijeg obima“, naveo je Božović.
U delu prepoznavanja glavnih problema u odnosima Srbije i Crne Gore bilo je moguće dati više odgovora, a ubedljivo se ističe pitanje priznanja Kosova (34%). Zatim sledi, u znatno manjem procentu, percepcija lošeg položaj Srba u Crnoj Gori (13%), loša ekonomska saradnja (9%), pitanje odnosa prema NATO savezu (8%), ali i vlasti u Crnoj Gori (8%). Dosta nisko na skali percipiranih problema pozicioniraju se i spoljni uticaj EU i zapadnih zemalja (SAD, UK – 7%), mešanje Srbije u unutrašnja politička pitanja Crne Gore (5%), spoljni uticaj Rusije (5%), loša saobraćajna povezanost (4%), vlasti u Srbiji (4%), položaj Crnogoraca u Srbiji (3%), neizručivanje Svetozara Marovića Crnoj Gori od strane vlasti u Srbiji (2%), nepostojanje diplomatskih odnosa na nivou ambasadora (2%), zabrana ulaska pojedinim građanima/kama Srbije u Crnu Goru/Crne Gore u Srbiju (1%), dok čak petina nema stav.
„Iako se nezavisnost Crne Gore priznaje kroz većinski stav u Srbiji, postoji i stav da neki poslovi dveju država treba da budu zajednički. Uz napomenu da su ispitanici i kroz ovo pitanje mogli da se opredele za više opcija, značajan broj njih (blizu trećine – 32%) navodi da bi trebalo da imamo zajedničku spoljnu i odbrambenu, ili ekonomsku i finansijsku politiku (26%), a interesantno je da mali broj prepoznaje ovakav pristup kad je reč o praktičnom pitanju, odnosno o saobraćajnoj strategiji (10%). Na drugoj strani, 14% je na poziciji da Crnoj Gori i Srbiji ne trebaju zajedničke politike, odnosno da svako treba da sam brine za svoje prioritete“, pojasnio je Božović.
Naglašeno je uverenje da Srbija ima pravo ili obavezu da vodi računa o Srbima u Crnoj Gori, čak 79% građana Srbije je na toj poziciji, dok svega 7% misli da je to unutrašnje pitanje Crne Gore.
Predstavljajući rezultate istraživanja koji se tiču spoljne politike Božović je kazao da građani Srbije kao glavni oslonac u spoljnoj politici vide primarno Rusiju sa 20%, dok je EU sa 15% na drugom mestu, vrlo blizu Kini sa 13%. Mnogo niže se kotiraju SAD (9%), Crna Gora (6%), Nemačka (5%), VB (4%) i Turska (3%).
„Ovi nalazi korespondiraju sa preovlađujućim narativom u većini medija a koji pravi distancu Srbije prema Zapadu. Posledično, i na žalost, članstvo u EU podržava svega 38 % građana Srbije što je najniži procent u regionu Zapadnog Balkana, uz napomenu je duplo veći broj onih koji su protiv (41%) od neopredeljenih (21%). Za pristupanje NATO savezu je svega 9%, dok se tome protivi tri četvtine (75%) ispitanika, a 16% ne može da se opredeli“, naglasio je Božović.
U polju identitetskih pitanja nalazi pokazuju da svega trećina (33%) građana i građanki Srbije priznaje posebnost crnogorskog identiteta, odnosno njegovu odvojenost od srpskog, dok to nije slučaj sa 29% ispitanika, kako je naveo Božović. Veliki broj je onih koji nemaju stav po ovom pitanju – 38%.
Crnogorski jezik ne priznaje 56% građana i građanki Srbije, priznaje 28%, a 16% nema stav oko toga.
„Takođe, građani Srbije su većinskog stava (60%), da SPC ne treba da se meša u politička pitanja ni u Crnoj Gori ni u Srbiji. Time su građani u Srbiji potvrdili privrženost sekularnosti a uprkos negativnim pojavama u srpskom društvu koji dolaze iz same crkve, ali koje SPC širi i u regionu, konkretno i prema Crnoj Gori“, objasnio je Božović.
Kada je u pitanju kulturna zaostavština koju predstavlja Njegoš, 65% građana Srbije smatra da je Njegoš deo i srpske i crnogorske kulture, a svega 4% da je Njegoš deo samo crnogorske kulture, dok više od petine (22%) Njegoša vidi samo kao deo srpske kulture.
Da su Srbi u Crnoj Gori ugroženi veruje 46% građana Srbije, dok je 32% suprotnog stava. Za one koji navode da postoji diskriminacija prema Srbima u Crnoj Gori zapošljavanje i praktikovanje verskih prava su oblasti u kojima je prepoznaju. Na drugoj strani, 86% građana Srbije smatra da Crnogorci nisu ugroženi u Srbiji.
„Izuzetno je zanimljiv podatak iz istraživanja da 74% građana Srbije navodi da su podržavali litije u Crnoj Gori tokom 2020. godine, kao i da preko 50% njih veruje da su litije u velikoj meri ili donekle uticale na ishod parlamentarnih izbora u avgustu 2020. godine u Crnoj Gori, a da istovremeno većinski (45%) ne bi podržali takav model političkih promena u Srbiji, odnosno samo bi 24% građana Srbije taj model podržalo u Srbiji, i 10% delimično“, naveo je Božović.
Partizanski pokret i dalje ima prevagu u Srbiji sa 32% onih kojima je bliži, dok je četnički pokret odmah iza sa 29% sledbenika. Međutim, veliki broj građana nema stav o tom pitanju – čak 39%.
„Da se u Srebernici dogodio genocid smatra 16% građana Srbije, dok 52% ne deli taj stav, a čak 32% ne može ili ne želi da se odredi. Nezavisnost Kosova ne podržava 73% građana Srbije, nasuprot 5% onih koji to podržavaju, uz takođe značajnih 22% onih bez stava o ovom pitanju. U rusko-ukrajinskom ratu, na strani Rusije je gotovo dve petine (39%) građana Srbije, a uz Ukrajinu svega 13%. O ovom ratu nema stav čitavih 48% građana Srbije. Očekivano iz ovih podataka, sankcije Rusiji bi podržalo 12% građana, dok je protiv 67%. Na istoj liniji, kada se priča o tome koliko je opasan ruski uticaj po region, većina od 48% smatra da nije, ali i značajan broj (37%) je onih koji smatraju da je taj uticaj maligan i opasan,“ kazao je Božović.
Empirijsko istraživanje u Srbiji sprovela je agencija House of win (HOW, u periodu od 2. do 10. oktobra 2023. godine, na stratifikovanom uzorku od od 1844 ispitanika/ca, primjenom CATI metode.
Podsećanja radi, juče je CGO u Podgorici predstavio nalaze istraživanja javnog mnjenja o odnosima Crne Gore i Srbije, koje je sproveo u saradnji sa agencijom DAMAR, a u sklopu ovog zajedničkog projekta CGO-a sa ADD, i uz podršku Ambasade Švajcarske.
Glavni cilj projekta “Plenum o crnogorsko-srpskim odnosima!” je stvaranje novog narativa koji promoviše poštovanje dobrosusjedskih odnosa, vjerskih prava, multietničnost, multikulturalnost, evropske vrijednosti, ljudska prava i ističe pozitivne primjere napora od strane grupa i pojedinaca tokom ratova i kriza 90ih godina kao pravih heroje za nove generacije. Specifičan cilj je identifikacija glavnih uzroka složenosti odnosa dvije istorijski povezane i bliske zajednice – srpske i crnogorske – i uspostavljanje mape puta ka njihovom značajnom i održivom poboljšanju.
Ljubica Mandić, asistentkinja na programima, ADD