U ekspozeima tri mandatara Vlade od 2020. godine – Zdravka Krivokapića, Dritana Abazovića i Milojka Spajića – pristupanje EU je zadržano u ključnim spoljno-političkim prioritetima, iako im je malo prostora posvećeno toj temi, stanje i preuzete obaveze su površno opisane uz identifikovanje nekih od ključnih problema, a olako je obećano ubrzanje procesa, neke su od sličnosti do kojih je došao tim Centra za građansko obrazovanje (CGO) poredeći ove dokumente. Vlada Zdravka Krivokapića produbila je fazu stagnacije Crne Gore u pregovorima, dok je Vlada Dritana Abazovića ne samo propustila šansu da pokrene proces već ga je i blokirala bilježeći regresiju, o čemu svjedoče tri najnegativnija izvještaja Evropske komisije. Ostaje da se vidi da li će i na koji način Vlada Milojka Spajića biti posvećena procesu pristupanja Crne Gore u EU.
Zdravko Krivokapić je kao mandatar obećavao da će „Nova Vlada punim kapacitetom nastaviti pregovore sa Evropskom unijom, kako bi Crna Gora što prije postala njena punopravna članica“, primjećujući da „sporije u ovom procesu, od prethodne Vlade DPS-a, teško može biti“. Naglasio je i značaj reformi u oblasti vladavine prava, odnosno poglavljima 23 i 24, a evropske integracije pozicionirao kao jedan od stubova svoje politike, ali bez konkretnih mjera kako će se to realizovati. Toj temi je ukupno posvetio 4% ekspozea.
„Posvećenost nove Vlade pristupanju i spremnost za ulazak u EU, neupitni su… Cilj ove Vlade je da tokom svog mandata obezbijedi značajan napredak u pristupanju naše države Evropskoj uniji“, stoji u tom ekspozeu.
Uz osvrt na nove finansijske mogućnosti kroz tada predstavljeni Ekonomski i investicioni plan za Zapadni Balkan, dao je nagovjestiti da će Crna Gora velikim zamahom ići i ka korišćenju ovih sredstava kroz „ozbiljnost u implementaciji obaveza koje proističu iz pregovaračkog procesa i usvajanju preporuka iz Izvještaja Evropske komisije i drugih smjernica”.
U organizacionom smislu zadržan je model Kancelarije za evropske integracije pri kabinetu premijera, „da bismo na taj način iskazali veći značaj evropskih integracija i neprestano se podsjećali naših obaveza“.
Uprkos obećanju iz ekspozea da neće „licitirati sa datumom ulaska u EU, već da će Vlada biti posvećena da za četiri godine ispuni 80% zahtjeva koji proizilaze iz pojedinačnih poglavija koja nijesu zatvorili“, Krivokapić je javno navodio datume, Crna Gora je dobila jedan od tri najnegativnija izvještaja EK u kojem se, između ostalog, navodi i da ključna ministarstva nijesu pokazala dovoljnu posvećenost i konstruktivno angažovanje u procesu pristupanja EU pod novim rukovodstvom, a pojavile su se i prve informacije o problemima u povlačenju EU fondova zbog problema na crnogorskoj strani.
Dritan Abazović je u ekspozeu, zadržavajući ranije spoljno-političke prioritete, posvetio više pažnje evropskim integracijama – 8%, a kao dva ključna stuba svoje Vlade postavio je vladavinu prava i ekonomski razvoj, uz pet prioritetnih pravaca djelovanja, među kojima i integraciju u EU. Apostrofiran je i značaj „obnove i prilagođavanje pregovaračke strukture novoj metodologiji proširenja, zbog dinamiziranja pregovaračkog procesa sa EU“.
„Vjerujem da Crna Gora može zatražiti ubrzani prijem i da hitnim, ali mudrim odlukama može uskoro postati punopravna članica EU“, najavljivao je Abazović konstatujući da se zbog geopolitičke situacije otvaraju nove perspektive za Crnu Goru, podvlačeći i da je to „najvažniji cilj Crne Gore, a na putu ka njemu Crna Gora se obavezala da će uskladiti svoje zakonodavstvo sa pravnom tekovinom EU i usvojiti njen sistem vrijednosti“.
Uz obrazloženje da se „koordinacija podiže na viši nivo, kako bi se jasno utvrdila direktna politička odgovornost za sve što jeste ili nije učinjeno u tom procesu“, vraćen je raniji dokazano nefunkcionalan model sa Ministarstvom evropskih poslova.
„Uz odlučne korake koje ćemo napraviti tokom trajanja mandata, vjerujemo da ćemo brzo dobiti i zeleno svjetlo za ulazak u EU… Otuda je prvi zadatak nove Vlade da odblokira proces evropske integracije, napravi ključni zaokret u reformama i učini ono što prethodne vlade nijesu uspjele, da se uhvati u koštac sa problemima na koje Evropska komisija ukazuje iz godine u godinu, a od kojih su najznačajniji sveprisutna korupcija i sa tim povezan nejednak tretman građanki i građana pred zakonom. Ovo je moguće postići isključivo kroz izgradnju jakih i nezavisnih institucija“, obećavao je Abazović, integrišući i one stavke koje su u ingerenciji Skupštine, sudstva i tužilaštva, poput imenovanja nosilaca pravosudnih funkcija ili borbe protiv organizovanog kriminala.
Rad Vlade Dritana Abazovića Evropska komisija je ocijenila u izvještajima za 2022. i 2023. godinu, a koji su dva od tri najnegativnija koja je Crna Gora dobila od početka pregovora. Između ostalog, u njima se konstatuje da za vrijeme tog mandata Vlada i Skupština nijesu u praksi demonstrirali angažovanje u evropskoj agendi reformi, da su nedostajale smjernice o pitanjima vezanim za pristupanje EU, naročito nakon ostavke ministarke evropskih poslova, da SDT radi u uslovima koji nijesu primjereni, kao i da su Vlada i/ili Skupština u više navrata ignorisali preporuke Evropske komisije i/ili Venecijanske komisije, što je sve u suprotnosti sa obećanjima iz Abazovićevog ekspozea. Takođe, izostalo je utvrđivanje političke odgovornosti iako je to obećavano.
Ekspoze Milojka Spajića je, u dijelu evropskih integracija, prilično sličan Abazovićevom, sa nešto manje prostora oprediljenog ovoj temi – 7.5%. Spajić, takođe, zadržava ranije postavljene spoljno političke prioritete, među kojima je i punopravno članstvo Crne Gore u EU, a i izbornu volju čita kao podršku tom cilju.
Uz slične konstatacije oko mogućnosti koje otvaraju nova geopolitička kretanja kao u Abazovićevom ekspozeu, Spajić navodi da se „Crnoj Gori ukazuje realna prilika da postane prva sljedeća članica Unije“, obećavajući „zadržavanje stoprocentne usaglašeni sa vanjskom i bezbjednosnom politikom EU“.
Fokus se stalja na ispunjenje preostalih privremenih mjerila u poglavljima 23 i 24 kako bi se dobila i završna mjerila u ovim poglavljima, ali bez detaljnog pojašnjenja koje će aktivnosti preduzeti Vlada, ali se precizno navode one koje su van njene nadležnosti i koje su se, van mjerila, pojavile kao problemi. „Naime, ključni preduslov za nastavak i okončanje procesa realizacije neispunjenih privremenih mjerila je imenovanje najvažnijih nosilaca pravosudnih funkcija (sedmi sudija Ustavnog suda, preostali članovi Sudskog savjeta, predsjednik Vrhovnog suda, vrhovni državni tužilac), kojim će se, s jedne strane, stvoriti preduslovi za ukupnu konsolidaciju sistema vladavine prava, a s druge, odblokirati reformski procesi u oblasti pravosuđa i doprinijeti efikasnijoj borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala, “ stoji u ekspozeu.
„Nakon imenovanja u pravosuđu, potrebno je dovršiti i preostale reformske procese u oblasti pravosuđa, dodatno se posvetiti konsolidaciji bilansa rezultata u oblasti borbe protiv korupcije i organizovanog kriminala te unaprijediti ukupni medijski ambijent i do kraja istražiti napade na novinare, ali i intezivirati napore na razrješenju brojnih afera i neriješenih ubistava, što je preporuka EK koja se u kontinuitetu adresira Crnoj Gori,“ navodi se u generalnom okviru.
Preuzima se i nefunkcionalan model Ministarstva evropskih poslova, sa uglavnom istim obrazloženjima koja je dao i Abazović, ali bez obećanja o utvrđivanja odgovornosti za učinjeno ili neučinjeno.
Konačno, ukazuje se na najavljene koristi od Plana rasta za Zapadni Balkan koji je lansirala EU.
Sva tri ekspozea drže evropske integracije na uopštenoj ravni, sa već neizostavnim podvlačenjem da je opšti napredak uslovljen napretkom u poglavljima 23 i 24, iako se privremena mjerila iz ovih poglavlja detaljno ne adresiraju. Stiče se utisak da su putokazi svima jasni, ali da se teško u praksi primjenjuju, kako se to pokazalo u slučaju Vlade Zdravka Krivokapića i Dritana Abazovića, a ostaje da se vidi učinak Vlade Milojka Spajića.
Osvrt na ove dokumente napravljen je kroz progam CGO-a podržan kroz Core grant regionalni projekat SMART Balkan – Civilno društvo za povezan Zapadni Balkan, koji sprovodi Centar za promociju civilnog društva (CPCD), Centar za istraživanja i javne politike (CRPM) i Institut za demokratiju i medijaciju (IDM) a finansijski podržava Ministarstvo vanjskih poslova Kraljevine Norveške. Sadržaj teksta isključiva je odgovornost autora i ne odražava nužno stavove CPCD, CRPM, IDM i Ministarstva vanjskih poslova Kraljevine Norveške.
Nikola Mirković, saradnik na programima