Nevladine organizacije generišu pozitivnu percepciju građana i građanki Crne Gore, ali i rast njihovih očekivanja da budu kritički nastrojeni prema vlastima. Negativne kampanje vođene od strane političara protiv kritički orijentisanih NVO rezultiraju i percepcijom suženog prostora za slobodno djelovanje NVO. Građanski aktivizam je u padu, uz nevjericu građana i građanki da svojim akcijama mogu nešto promijeniti, a sporost evropskih integracija Crne Gore vodi i skepticizmu da ćemo ikada biti članica EU, navedeno je, između ostalog, danas na predstavljanju nalaza istraživanja javnog mnjenja o ulozi civilnog društva u procesu demokratizacije i evropeizacije Crne Gore, koje je Centar za građansko obrazovanje (CGO), sa partnerima, sproveo u okviru projekta „OCD u Crnoj Gori – od osnovnih usluga do oblikovanja politika – M’BASE“, uz podršku Delegacije EU u Crnoj Gori i Ministarstva javne uprave.
Nalazi su poređeni sa istraživanjem iz 2021. godine, a kako bi se ukazalo na određene trendove ili promjene.
„Povjerenje građana i građanki u institucije raste, iako nijedna ne uživa najveće povjerenje. Vjerske zajednice prednjače s ocjenom 2.72, slijede policija i obrazovni sistem (2.6), zdravstvo (2.57), te predsjednik države (2.55), dok su mediji i političke stranke na dnu liste, a tužilaštvo bilježi značajan rast u odnosu na 2021. godinu”, kazala je Snežana Kaluđerović, viša pravna savjetnica u CGO-u.
Kaluđerović je pojasnila da se zdravstveni sistem prepoznaje kao najodgovorniji za dobrobit društva, pa zatim Vlada i Skupština, dok je obrazovni sistem viđen odgovornijim u poređenju s ranijim talasom.
„Nezapošljenost se i dalje percipira kao najvažniji problem, iako manje nego ranije, zatim borba protiv korupcije i organizovanog kriminala, kao i unaprjeđenje životnog standarda, uz najveći zabilježen rast percepcije problema u domenu obrazovanja“, istakla je ona.
Rezultati istraživanja ukazuju da javnost prepoznaje širi spektar aktera kao dio civilnog društva, dok su to bile ranije dominantno NVO. Sada se ističu i aktivnosti fondacija, sindikata, medija i strukovnih udruženja, ali i aktivista, koalicija i mreža, i volonterskih udruženja. Vidljiv je i pomak u informisanosti o civilnom sektoru, a informacije se najčešće dobijaju putem TV-a, portala i društvenih mreža.
„Većina od preko 50% ispitanika/ca pozitivno ocjenjuje rad NVO, što je rast u odnosu na ranije istraživanje. Najvažniji faktor koji utiče na kreiranje stava o NVO su njihove aktivnosti, što je zajedničko za oba talasa istraživanja. Međutim, primjetan je pad u pozicioniranju ovog faktora i paralelni značajan rast faktora uticaja na društvo. Stavovi lidera određene NVO, izvori finansiranja i zaposleni u određenoj NVO su postali značajaniji u oblikovanju stava o nekoj NVO“, navela je Kaluđerović u osvrtu na ovaj dio istraživanja.
„Brine što građanski aktivizam opada, a raste broj onih koji ne vjeruju da bi njihova neka akcija išta promijenila. Takođe, ostaje nizak nivo zainteresovanost građana i građanki za direktno učešće u aktivnostima i NVO koje podržavaju”, istakla je Kaluđerović.
„Stavovi prema NVO su se promijenili od 2021. do 2024. godine u odnosu prema različitim akterima, interesima i ciljevima. Oko petine (20.2%) građana i građanki smatra da su NVO potpuno ili djelimično nezavisne od vlasti, što je pad za preko 12% u odnosu na 2021, a sličan trend je i oko nezavisnosti od političkih partija, dok raste broj neodlučnih u vezi ove teme. U pogledu uloge NVO kao korektiva vlasti, stabilno je preko trećine onih koji cijene NVO to pokušavaju, ali raste i broj onih koji ne dijele to mišljenje, pa je sad preko petine takvih. Na to se nadovezuje percepcija da su NVO bile kritične prema prethodnoj vladi, ali da je to sada manje slučaj, ali je većina i dalje saglasna da se NVO bore za pravdu i ljudska prava”, kazao je Petar Đukanović, programski direktor CGO-a u komentaru nalaza istraživanja.
Opada procenat onih koji cijene da NVO promoviše evropske vrijednosti, a sve je više neodlučnih oko ovog pitanja. Smanjuje se i percepcija da NVO služe ličnim interesima pojedinaca, ali i percepcija važnosti uloge NVO u društvu. „Danas, 38.2% građana i građanki smatra da NVO rade u javnom i interesu građana, što je manje u odnosu na prethodni talas iz 2021 (45.1%). Povećana je percepcija da NVO rade u interesu svojih lidera, zatim političkih partija i Vlade“, navodi Đukanović.
„Iako borba protiv korupcije ostaje najprepoznatljivija oblast djelovanja NVO, bilježi se ogroman pad u percepciji te aktivnosti – sa 32% u 2021. na 14.2% u 2024. godinu. Socijalna briga i humanitarni rad postaju mnogo vidljivije aktivnosti NVO, kao i borba protiv narkomanije i alkoholizma, evropske integracije i unaprijeđenje demokratije, praćenje rada Vlade i lokalnih vlasti, a priličan rast prepoznatljivosti aktivnosti u podizanju svijesti o pravima građana, ženskim pravima, ekologiji, obrazovanju… Istovremeno, za sve ove oblasti građani smatraju da je potrebna jača angažovanost NVO, a posebno raste potreba za uključivanjem u adresiranje problema u obrazovanju“, pojašnjava Đukanović.
U 2024. godini, raste broje onih koji vjeruje da NVO uglavnom imaju uticaj ili veliki uticaj u unaprjeđenju stanja u crnogorskom društvu – sada je 47%, a blago se smanjuje broj onih koji su mišljenje da NVO nemaju uticaj.
„Primjetan je rast u stavu da NVO treba da budu oštri kritičari rada Vlade i državnih organa – sa 38.1% u 2021. na 45.7% u 2024. godini. Smanjio se broj onih koji vide najvažniju ulogu NVO u monitoringu rada Vlade, a procenat onih koji podržavaju uključivanje NVO u izradu zakona i strategija ostaje nepromijenjen. Pozitivne karakteristike NVO bilježe rast, pa se NVO dominantno percipiraju kao moderne, uspješne, pouzdane, brze, dostupne, pomažuće, stručne, važne i potrebne. Polovina građana i građanki (50%) smatra da su NVO uglavnom ili veoma transparentne u svom radu, što je na istom nivou kao 2021. godine“, kazao je Đukanović.
Vladu su građani i građanke, kao i u prošlom talasu, izdvojili kao ključnog aktera u promovisanju demokratije u našem društvu, uz mali pad očekivanja, a slijede obrazovni sistem, predsjednik države, mediji, i NVO koje u tom dijelu imaju rast u odnosu na 2021. godinu.
“Kao najvažnija pitanja koja NVO adresiraju u demokratizaciji i evropeizaciji društva, pozicioniraju se ljudska prava, nezavisnost pravosuđa i vladavina prava, pri čemu procenti važnosti ovih tema variraju u odnosu na prethodni talas. Tu je i borba protiv korupcije, a značajno je porasla percepcija značaja teme odgovornosti političkih donosilaca odluka, dok se rast bilježi i oko pitanja suočavanja s prošlošću“, naglaša Đukanović.
Međunarodni donatori se prepoznaju kao glavni u finansiranju NVO, a primarno EU fondovi, dok se Vlada manje navodi kao glavni donator. Takođe, na pitanje ko bi trebalo da podržava NVO, građani/ke navode Evropsku unija/EU fondove i Vladu.
U odnosu prethodne dvije Vlade prema NVO, nalazi ukazuju da Abazovićeva Vlada uglavnom nije imala izdiferenciran stav prema NVO, ili da je bila otvorenija nego prethodne Vlade, dok kumulativno preteže stav da je bila selektivna u saradnji favorizujući NVO i lidere koji su joj odgovarale, dok je prema ostalima imala negativan stav i ulazila u direktne sukobe sa NVO. Spajićeva Vlada se za sada vidi kao mnogo otvorenija prema NVO, ali je i visok procenat onih koji smatraju da nema stav prema NVO. Prisutna je i percepcija selektivnosti u pristupu prema NVO i pogled na dio NVO sektora kao na neprijatelje ali bez direktnih sukoba.
Percepcija o saradnji između Vlade i NVO uglavnom je podijeljena, sa rastom onih koji smatraju da je danas ta saradnja zadovoljavajuća (sa 26.9% na 34.4%), ali i sa rastom onih koji je vide kao lošu (sa 24.5% na 28.8%).
„Porastao je broj onih koji smatraju da u Crnoj Gori nema dovoljno uslova za razvoj NVO koje slobodno kritikuju vlast (sa 36.8% u 2021. na 43.1% u 2024), dok je istovremeno opao broj onih koji smatraju da ta sloboda nije ugrožena (sa 38.3% u 2021. na 33.4% u 2024), što ukazuje da građani i građanke prepoznaju negativne kampanje koje su donosioci odluka vodlili protiv kritički nastrojenih NVO“, zaključuje Đukanović.
„U odnosu na istraživanje iz 2021, bilježi se pad podrške članstvu Crne Gore u EU (sa 77.3% na 70.3%) i pozitivnog stava o EU (sa 82% na 73.8%), uz rast onih koji imaju uglavnom ili veoma negativan stav (sa 13,3% na 17.2%). Većina od skoro 60% smatra da se Crne Gora kreće sporo ili veoma sporo ka EU, ali je taj procenat, ipak, manji nego 2021. Nešto više od četvrtine (28%), smatra da će Crna Gora za pet godina postati članica EU, četvrtina je na poziciji da će to biti za 10 godina, a 13.8% da će to biti za 20 godina, a skoro petina smatra da nikada nećemo postati članica EU. Preko dvije petine je na poziciji da NVO imaju ekspertizu/znanje u oblasti evropskih integracija, što je blagi pad. Skoro dvije petine anketiranih, slično prethodnom istraživanju, smatra da vlasti ne slušaju stavove NVO oko procesa evropskih integracija i obaveza Crne Gore na tom putu“, kazala je Snežana Kaluđerović u osvrtu na dio nalaza oko evropskih integracija Crne Gore.
Vlada se vidi kao najodgovornija za dinamiku procesa pristupanja, slijedi Skupština, zatim pravosuđe, a bilježi rast u percepciji odgovornosti političkih partija i istaknutih pojedinaca.
Istraživanje je sprovedeno od 18. do 24. januara 2024. godine, CAPI metodom, na stratifikovanom troetapnom uzorku od 1012 ispitanika/ca. Stručnu podršku u sprovođenju ovog istraživanja pružila je agencija DAMAR.
Projekat „OCD u Crnoj Gori – od osnovnih usluga do oblikovanja politika – M’BASE” sprovodi Centar za građansko obrazovanje (CGO), u partnerstvu sa njemačkom fondacijom Friedrich Ebert (FES), NVO Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore (CZIP) i NVO Politikon mreža, a u saradnji sa Ministarstvom javne uprave i Ministarstvom evropskih poslova Vlade Crne Gore. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.
Maja Marinović, saradnica na programima