Ekonomska situacija ostaje veliki izazov za građane i građanke Crne Gore, među kojima 48.5% navodi da im mjesečni prihodi nijesu dovoljni za pokrivanje troškova. To prati i kriza legitimiteta institucija sistema, izuzev SDT-a, izražena u padu povjerenja onih koji imaju najviše mehanizama da život građana i građanki učine boljim a to ne čine nego nastavljaju loše prakse okrenutosti prema partijskom umjesto prema javnom interesu. Ni opoziciono djelovanje se ne percipira kao dovoljno dobro, a bilježe se i promjene u procjeni spoljno političkih oslonaca, ukazuju neki od ključnih nalaza julskog CG pulsa koji sprovode Centar za građansko obrazovanje (CGO) i Institut DAMAR, a detaljni i uporedni nalazi biće obrađeni kroz studiju tokom septembra.
“Činjenica da građani i građanke vjeruju najviše crkvi i nevladinim organizacijama, a da su pri dnu ljestvice povjerenja Skupština i Vlada ukazuje na ozbiljnu krizu legitimiteta institucija što ne može biti podsticajno za potrebnu demokratizaciju i evropeizaciju, a posebno imajući u vidu koja ko ovlašćenja i odgovornosti, odnosno ograničanja, ima”, ukazala je Daliborka Uljarević, izvršna direktorka CGO-a u osvrtu na nalaze julskog CG pulsa.
Bilježe se promjene u odnosu na ranija istraživanja CGO-a i DAMAR-a kad je riječ o glavnim osloncima Crne Gore u spoljnoj politici kroz pad privrženosti EU kao stubu te politike, a jačanju iste prema Srbiji i Rusiji. “Dodatno, podijeljeni su stavovi oko podrške u situaciji direktnog sukoba između SAD i Rusije, iako preteže podrška SAD sa 43% u odnosu na 35% za Rusiju, dok više od petine ne može da se odredi oko ovog pitanja”, navela je Uljarević.
Blizu polovine građana i građanki (48.5%) ocjenjuje da im mjesečni prihodi nijesu dovoljni da pokriju životne troškove u toku jednog mjeseca, dok je suprotnog stava nešto malo više od dvije petine (42.5%). „Svoj standard istim kao prošle godine vidi 46% ispitanika, a da žive bolje cijeni oko 30%, dok je oko 22% smatra da žive gore“, pojašnjava Vuk Čađenović, izvršni direktor Instituta DAMAR podatke iz percepcije ekonomske situacije.
Kad je riječ o opozicionom djelovanju, nema značajnijih promjena u odnosu na februarski CG puls, kada je ova kategorija prvi put mjerena. Na skali od 1 do 5, niko iz opozicije nije došao do trojke, uz naznaku da je neznatno bolje percipirano opoziciono djelovanje DPS-a (2.33) u odnosu na URU (2.1), i da se, iako je istraživanje rađeno prije ulaska BS-a u Vladu, konstatuje lošija percepcija opozicionog djelovanja BS-a (1.84 u prvoj polovini jula u odnosu na 2.2 iz februara 2024. godine). Istovremeno, rad SD-a je ocijenjen sa 1.97, a HGI sa 1.69.
„Opozicija treba da djeluje energičnije i da nastupa sa više pitanja i inicijativa prema vlastima stava je 43.6% ispitanika, dok je oko 25% mišljenja da treba da radikalizuje svoju borbu i koristi i vaninstitucionalne mehanizme, a preko petine (23%) ne može da se odredi. Jedan broj naglašava i potrebu za preispitivanjem dosadašnjeg djelovanja i promjenom ukupnog pristupa kako bi stekli povjerenje birača”, ocjenio je Čađenović.
U dijelu vladavine prava, kroz CG puls se u redovnim intervalima mjeri i percepcija prema specijalnom državnom tužiocu (SDT) i kapacitetu institucija da procesuira zloupotrebe vlasti.
“Da za SDT nema nedodirljivih danas vjeruje 29.7% građana i građanki, što je najveći procenat od kad je imenovan i kroz CG puls mjeren, a imali smo te intervale u julu i oktobru 2022. godine, kao i u aprilu 2023. i februaru 2024. godine. Takođe, bilježi se pad onih koji cijene da postupke pokreće samo protiv pojedinih i to onih koji i u sopstvenim partijama imaju sve manje moći – 36.8%. Na drugoj strani, raste broj, u odnosu na prethodna tri talasa, onih koji cijene da on od političara zavisi i sada je 23% takvih, što je približno prvom mjerenju iz jula 2022. godine. Porasla je i percepcija da se procesuiraju zloupotrebe svih iz vlasti, iako preteže stav da tu i dalje ima selektivnog postupanja, odnosno da su manje pod lupom nove vlasti”, kazala je Uljarević.
Potpuno povjerenje u premijera Spajića ima svega 15% građanstva, dok mu djelimično vjeruje 33% a uopšte mu ne vjeruje 37%.
„Dominantan je negativan stav oko odnosa premijera Spajića prema Skupštini Crne Gore, pa tako blizu tri petine (58.6%) smatra da je on u obavezi da dolazi u Skupštinu kad ga poslanici pozivu i prema tome usklađuje svoje obaveze, dok je nešto više od četvrtine (26.1%) mišljenja da ne treba da dolazi u Skupštinu kad ima drugih obaveza“, navodi Uljarević.
„Oko kapaciteta Spajićeve Vlade da završi pregovore sa EU su podijeljeni stavovi, pa je pozitivno oko toga 41.7% a negativno 38%, dok je neodređenih 20.3%“, ukazuje Čađenović.
Takođe, u obećanja oko ispunjenja Evrope sad 2 vjeruje 45% dok 40% ne vjeruje u to.
Po ocjeni građana i građanki, Vlada je pretežnije okrenuta partijskim interesima (52.2%) u odnosu na interese građana (47.8%), zapošljavanje je više na osnovu partijskih i nepotističkih veza (53.4%) a ne na osnovu individualnih zasluga (46.6%). Posljedično, percepcija je da i nove vlasti favorizuju samo svoje partijske funkcionere, aktiviste i članove (46.6%) umjesto da se uvažavaju znanja i vještine nezavisno od partijske pripadnosti (39%).
Prikupljanje podataka je obavljeno CAPI metodom, od 04. do 12. jula 2024. godine, na troetapnom stratifikovanom slučajnom uzorku koji je obuhvatio 1007 građana i građanki Crne Gore.
CG puls predstavlja zajedničku inicijativu CGO-a i DAMAR-a a sa ciljem da kroz empirijske podatke, pomognu onima koji rade na strateškom demokratskom oblikovanju društva, da odluke donose na osnovu pouzdanih podataka i temeljnih analiza, držeći u fokusu građane i građanke. Na taj način se može unaprijediti kvalitet javne debate o važnim pitanjima, ali i podići nivo odgovornosti svih aktera.
Ovo izdanje podržano je kroz Core grant regionalnog projekta SMART Balkan – Civilno društvo za povezan Zapadni Balkan, koji vodi Centar za promociju civilnog društva (CPCD) iz BiH, Centar za istraživanja i javne politike (CRPM) iz Sjeverne Makedonije i Institut za demokratiju i medijaciju (IDM) iz Albanije, a finansijski ga podržava Ministarstvo vanjskih poslova Kraljevine Norveške.
Maja Marinović, saradnica na programima