Centar za građansko obrazovanje (CGO) izražava zabrinutost zbog izuzetno lošeg stanja u oblasti obrazovanja uprkos činjenici da je pregovaračko poglavlje 26 (Obrazovanje i kultura) koje se odnosi na ovu oblast privremeno zatvoreno tačno na današnji dan prije dvije godine.
Obrazovanje je jedan od ključnih stubova razvoja svakog društva, ali u Crnoj Gori ono ostaje i dalje van posvećenog sistemskog i strateškog fokusa. Zakoni u ovoj oblasti se isuviše često mijenjaju bez ranije sprovedene ozbiljne analize ili javne rasprave u zakonski propisanim uslovima, čime se značajno ograničava transparentnost i kvalitet ovog procesa. Dodatno, stepen njihove primjene je prilično nizak a nivo zloupotreba i u tom obimu primjene visok. Takođe, u gotovo nijednom od nivoa obrazovanja ne postoje potrebni podzakonski akti koji bliže određuju kriterijume i uslove primjene zakonskih normi.
Kada je u pitanju osnovno obrazovanje, čudi nekonzistentnost zvanične politike sa politikama EU. Naime, EU poziva na decentralizaciju sistema obrazovanja i vraćanja života seoskim područijima, a istovremeno ministar prosvjete najavljuje gašenje pojedinih škola na seoskim područijima. CGO u kontinuitetu ukazuje na loše normiranu zakonsku odredbu načina izbora direktora škola odnosno da direktore škola bira i imenuje ministar prosvjete čime se sistem nepotrebno centralizuje, a gubi se osnova za demokratičnije upravljanje školama, i sve to zarad partikularnih interesa. U ovom dijelu su brojni primjeri štetnih posljedica, počev od upitnih procedura zapošljavanja, problema u organizaciji nastave, do zloupotreba samih prostorija škola u partijske svrhe zbog čega je CGO podnosio inicijative za smjenu direktora ali ih je Ministarstvo zaštitilo iako za to nije imalo osnova. Navodi CGO-a su dijelom potkrijepljeni i nedavnim nalazom Prosvjetne inspekcije o nepostojanju licenci i diploma u školama što je direktna odgovornost direktora tih škola, a nije poznato da je iko od njih zbog toga još uvijek sankcionisan.
Posebni su problemi sa inkluzivnim obrazovanjem. Na primjer, Romi ostaju uskraćeni za efektivno pravo na obrazovanje, jer nema podzakonskih akata koji bliže određuju kriterijume i broj romske djece, koji je po principu afirmativne akcije, moguće upisati na sve nivoe obrazovanja. Konačno, nema nijednog Roma u obrazovnom kadru.
PISA testiranje pokazuje hronično slab kvalitet obrazovanja u osnovnim i srednjim školama, a istovremeno bilježimo 900 lučonoša u 2014. u Crnoj Gori, što ukazuje na činjenicu da ni sistem ocjenjivanja nije realan.
Kada je u pitanju visoko obrazovanje, crnogorski univerziteti bilježe vrlo slabe rezultate na renomiranim rang listama, nalazeći se uglavnom na začeljima istih. Neracionalno se troše resursi za visokoškolsko obrazovanje otvaranjem “duplih” studijskih programa, čak i u okviru istog univerziteta bez valjanog obrazloženja, a ne vodi se računa ni o usklađenosti studijskih programa sa potrebama tržišta rada.
Neprecizno regulisana oblast kontrole plagijata omogućila je brojne zloupotrebe autorskih prava i trajuće afere plagijata. Budžetskim sredstvima se upravlja nedomaćinski, a nerijetko i nezakonito, bilježe se enormne zarade zasnivanjem duplih radnih odnosa ili dopunskih angažmana bez saglasnosti Senata kada je u pitanju Univerzitet Crne Gore, ali i po drugim krajnje upitnim osnovama. Istovremeno, nema posebnih sredstava za ono što bi trebalo da bude osnova unaprijeđenja visokog obrazovanja – naučno-istraživački rad. Ozbiljan problem u visokom obrazovanju predstavlja i nepostojanje Strategije obezbjeđenja kvaliteta visokog obrazovanja.
Uprkos višegodišnjim naporima CGO-a da inicira unapređenja u oblasti transparentnosti i kontrole rada u obrazovanju, nadležne institucije uglavnom ćute ili nemušto reaguju ne iznoseći argumentaciju koja može da opravda njihovo (ne)činjenje. U međuvremenu, problemi se gomilaju a činjenica da je ovo poglavlje privremeno zatvoreno valjda daje osjećaj vlastima da ne treba ništa da rade kako bi se stanje unaprijedilo. Ipak, treba naglasiti da EK i dalje prati pitanja iz Poglavlja 26 i nadlažene obrazovne vlasti bi trebalo da pokažu daleko više odgovornosti u uređenju ove oblasti.
Mira Popović , saradnica na programima