Centar za građansko obrazovanje (CGO), povodom 8. aprila – Međunarodnog dana Roma, ukazuje da je položaj ove društvene grupe još uvijek izuzetno loš u svim ključnim aspektima života, od socijalnog i ekonomskog statusa, uzrokovanog lošim pristupom i kvalitetom obrazovanja, do potpune isključenosti iz političke participacije.
Poslednje istraživanje javnog mnjenja o percepciji diskriminacije, koje je CGO sproveo u februaru 2016, pokazalo je da su Romi u vrhu liste najdiskriminisanijih grupa u crnogorskom društvu. Po podacima sa posljednjeg popisa stanovništva iz 2011, broj Roma koji žive u Crnoj Gori je oko 8 000, iako ni to nijesu dovoljno precizni podaci jer su statistike o ovoj grupi i njenim karakteristikama nedovoljno razvijene, što otežava proces kreiranja obuhvatnih i efikasnih politika socijalne inkluzije, kao i monitoring i evaluaciju njihovog sprovođenja.
Marginalizacija i društvena isključenost Roma najčešće je uzrokovana lošim pristupom obrazovanju, kao i lošim kvalitetom onog obrazovanja koji pojedini uspiju dobiti. Po dostupnim podacima, preko 40% djece romske populacije koja su školskog uzrasta ne pohađaju školu. Obrazovna postignuća Roma su izuzetno ograničena, većina nema nikakvu školsku spremu ili ima nepotpuno osnovnoškolsko obrazovanje, dok se broj drastično smanjuje kako se ide ka višim stepenima školske spreme. Napori nadležnih institucija, u poslednjih nekoliko godina, ostvarili su izvjestan napredak u kvantitativnom smislu pa je broj Roma na svim nivoima obrazovanja veći, ali u poređenju sa uključenošću neromske populacije nije zadovoljavajući. Nedostaci i ograničena održivost programa stipendiranja i podrške u učenju kroz sistem mentorstva i dalje predstavljaju izazov u postizanju kvalitetnijeg obrazovnih rezultata romskih učenika i studenta.
Loše obrazovanje povlači i nepovoljan položaj i perspektive Roma u procesu zapošljavanja, pa je tako gotovo svaki drugi Rom nezapošljen i u ozbiljnom riziku od ekstremnog siromaštva, većim dijelom i zbog nekorišćenja raspoloživih socijalnih davanja. Zapošljeni Romi izloženi su često diskriminaciji i kršenju radnih prava koje ne prijavljuju iz straha od gubitka posla, ali i nepoznavanja zakonskih i institucionalnih mogućnosti zaštite.
Romi su segregisani od ostatka stanovništva i žive uglavnom u naseljima koja su odvojena od naselja sa neromskim stanovništvom, pa usljed takve fizičke odvojenosti raste i svaki vid socijalne distance i isključivanja.
Roma nema u političkom odlučivanju u Crnoj Gori, što predstavlja jedan od najznačajnijih problema u zaštiti i pristupu pravima. Participacija u procesu donošenja odluka svodi se na izbore i glasanje, pri čemu se, usljed dramatično loše ekonomske situacije u kojoj žive, Romima, koji imaju pravni status manipuliše a njihovo pravo glasa često zloupotrebljava. Romi nemaju autentične predstavnike u Skupštini Crne Gore, niti u lokalnim skupštinama, iako je ovo pravo obezbijeđeno svim drugim nacionalnim zajednicama. Izmjene i dopune Zakona o izboru odbornika i poslanika iz 2014. nijesu uključile izmjene u pravcu stvaranja uslova za veću zastupljenost Roma, te je cenzus za ulazak u opštinske i nacionalni parlament ostao nedostižan za ovu manjinsku grupu. Problem političke podzastupljenosti je aktuelan i prepoznat kao takav i prethodnim strategijama za poboljšanje položaja RAE populacije u Crnoj Gori, što samo ukazuje da se strateški zacrtani ciljevi ne ostvaruju.
Medijski sadržaji posvećeni promociji romske kulture su vrlo rijetki, kao i sadržaji u školskim programima, iako bi obrazovni sistem trebalo da ima najvažniju ulogu u snaženju inkluzije.
Brojne predrasude koje postoje prema Romima najsnažnije ih marginalizuju i doprinose društvenoj isključenosti lišavajući društvo vrijednih potencijala koji imaju da doprinesu brzini i kvalitetu društvenog razvoja.
CGO će nastaviti da kroz svoje obrazovne programe radi na otklanjanju predrasuda i sterotipa prema Romima, kako među širom zajednicom, tako i među samim pripadnicima romske populacije. Istovremeno ćemo se truditi da kroz javno istupanje zagovaramo kreiranje djelotvornih politika socijalne inkluzije i njihovu efikasnu primjenu.
Petar Đukanović, koordinator programa