Na predstavljanju istraživanja Da li su besplatni udzbenici zaista besplatni koje je Centar za građansko obrazovanje (CGO) danas organizovao, Mira Popović, saradnica na programima u CGO-u je podsjetila na međunarodne i ustavne obaveze Crne Gore da obezbijedi besplatno osnovno obrazovanje, konstatujući: « No, u praksi se pokazuje da Ustav nema obavezujuću snagu i da njegova dosljedna primjena zavisi dominantno od političke volje. Tako se godinama, i pored apela koje je CGO-a upućivao nadležnim vlastima izbjegava naći održivo rješenje za cjelovito pokrivanje troškova osnovnog obrazovanja kako bi ono bilo i de facto besplatno ».
U školskoj 2015/16 besplatno osnovno školovanje bilo je obavezno za 68,108 učenika koji pohađaju redovno osnovno obrazovanje i 733 učenika sa posebnim obrazovnim potrebama, a što uključuje i toliki broj udžbenika. Iako ne postoje zvanični podaci još za tačan broj učenika u školskoj 2016/17, može se procijeniti da je približan prethodnoj školskoj godini.
“Mediji su tokom ove godine u više navrata izvijestili da su pojedine opštine obezbijeđivale besplatne udžbenike za učenike i CGO pozdravlja takvu praksu. Ipak, imajući u vidu da se radi o izbornoj godini i činjenici da je ovaj pristup odjednom “zaživio”, postavlja se pitanje u kojoj mjeri i da li su ova “ulaganja” vezana za istinsku posvećenost lokalnih samouprava obezbijeđivanju besplatnog osnovnog obrazovanja ili su dio predizbornih aktivnosti”, ocijenila je Popović.
“Na osnovu poslatih zahtjeva za slobodan pristup informacijama koji je CGO poslao svim crnogrskim opštinama, Glavnom gradu i Prijestonici, do 12.10.2016. godine, svoje odgovore poslalo je 16 opština, Glavni grad i Prijestonica, odnosno ukupno 18 lokalnih samouprava od 23. Odgovore, i pored više urgencija, nijesu dostavile sljedeće opštine: Budva, Bijelo Polje, Plav, Rožaje i Gusinje”, izjavila je Popović.
Popović je istakla da nalazi ukazuju da od 18 opština, za koje su bili dostupni podaci, samo dvije u prethodne tri godine nijesu izdvojile ni cent iz budžeta za ove svrhe (Andrijevica i Pljevlja). Ona je dodala da su od 16 preostalih, tri opštine sredstva za besplatne udžbenike izdvajale kontinuirano u protekle tri godine uz primjetan rast tokom ove godine (Berane, Plužine i Podgorica), tri opštine su izdvajale sredstva za prethodne dvije godine (Bar, Herceg Novi i Petnjica), dok je čak 10 opština tu praksu uvelo tek izborne 2016. godine (Danilovgrad, Žabljak, Kolašin, Kotor, Mojkovac, Nikšić, Tivat, Ulcinj, Cetinje i Šavnik).
“Ovo otvara pitanje da li se zaista radi o tako značajnom iskoraku kad je riječ o finansiranju obrazovanja od strane lokalnih samouprava ili je ovo jedan od « podstreka» izbornoj kampanji za izbore 2016. Procentualno izraženo, bilježi se rast broja opština koje su uvele ovu praksu, tako da je od ukupnog broja opština za 2016. godinu izdvojilo sredstva njih 69, 56% u odnosu na 2015, gdje je taj procenat bio 26, 08%, odnosno u odnosu na 2014. kada je to učinilo samo 13, 04 %.”, navela je Popović.
U ukupnom zbiru za sve godine, prednjači opština Berane koja ima kontinuitet u rješavanju pitanja besplatnih udžbenika, uključujući iskorak koji je ove godine napravljen u dijelu da su udžbenici obezbijeđeni ne samo za prvake već i za sve osnovce, a iza nje slijedi Glavni grad Podgorica.
“No, naprasan rast je konstatovan u opštinama Nikšić, Plužine, Ulcinj, Danilovgrad, Tivat, Cetinje i Žabljak. Rast izdvojenih sredstava je vidljivo značajan kad se zbirno uporede prethodne tri godine, uz napomenu da se radi o 18 od 23 lokalne samouprave za koje je CGO prikupio podatke. Preciznije, u posljednje tri školske godine iz budžeta lokalnih samouprava izdvojeno je 689,679.02 eura, od čega najviše u 2016.godini 444, 697.45 eura, značajno manje u 2015.godini 188, 817.17 eura, a najmanje u 2014. godini odnosno 56, 094.40 eura“, istakla je Popović.
Iznos sredstava izdvojenih za besplatne udžbenike – zbirno
Popović je podsjetila da se Centar za građansko obrazovanje (CGO) kontinuirano zalaže za dosljednu primjenu Ustava i zakona koji garantuju besplatno osnovno obrazovanje u Crnoj Gori i predložila da se «uspostave jasne budžetske linije u lokalnim samoupravama kroz koje bi svake školske godine bila opredijeljena sredstva za obezbijeđenje besplatnih udžbenika za osnovce, a ne da to bude primijenjeno samo u izbornim godinama ».
« CGO pozdravlja opredijeljenje onih opština koje su već napravile napore da uspostave ovu praksu u prethodnim godinama, ali istovremeno izražava ozbiljne sumnje da je nagli porast ovih primjera u izbornoj godini jedan vid pokušaja izbornih manipulacija. Stoga će CGO pomno pratiti ove tendencije i u narednim godinama », najavila je Popović.
Svetlana Pešić, saradnica na programima