Centar za građansko obrazovanje (CGO) godinama prati kako lokalne samouprave u Crnoj Gori vrše dodjelu besplatnih udžbenika za učenike osnovnih škola. Ta je praksa bila prilično neujednačena, ali u posljednje dvije godine primjetni su određeni pomaci.
CGO se obratio svim lokalnim samoupravama, kojih u Crnoj Gori ima 23, tražeći podatke da li su obezbijedili besplatne udžbenike za učenike osnovnih škola u svojim opštinama, za koje razrede i koliko sredstava je izdvojeno iz budžeta opštine za školsku 2017/2018. godinu, koja je nedavno okončana.
Sve opštine su odobrile pristup informacijama koje je CGO tražio, iako je postupak trajao dugo jer nijesu svi bili podjednako ažurni. Od 23 opštine, njih 19 je dostavilo podatke o broju dodijeljenih đačkih kompleta, dok 4 opštine nijesu opredjeljivale sredstva po ovom osnovu.
U 19 opština za školsku 2017/2018. godinu raspodijeljeno je 11 695 đačkih kompleta, za koje je utrošeno 506 679,36 eura. Prema dostavljenim podacima, među četiri opštine koje nijesu raspodijelile sredstva za školsku 2017/2018 su opštine Plav, Pljevlja i Rožaje koje do sada nikada nijesu obezbjeđivale besplatne udžbenike, dok je opština Šavnik jedino u školskoj 2016/2017.godini obezbijedila sredstva za šest kompleta. Pojedinačno najviše sredstava od svih opština u školskoj 2017/2018.godini izdvojila je opština Budva koja je tada i prvi put obezbijedila besplatne komplete udžbenika za sve svoje osnovce, preciznije njih 2736 i na to utrošila 182 698.70 EUR. Slijedi Opština Podgorica koja je obezbijedila komplete za 2593 prvaka, na što je utrošeno 112 772.00 EUR, dok su Berane na trećem mjestu po visini izvojenih sredstava sa 50 000 EUR za 951 učenika. Inače, opštine Berane, Budva i Plužine su jedine opštine koje su obezbijedile komplete za učenike svih razreda.
Podsjećanja radi u 2014. godini samo su tri opštine u Crnoj Gori obezbijedile dio besplatnih udžbenika – Berane, Plužine i Glavni grad Podgorica. Dalje, u 2015. godini, broj opština koje su izdvojile sredstva za dio besplatnih udžbenika porastao je na sedam. Nagli rast se bilježi u godini parlamentarnih izbora i nekoliko lokalnih izbora – 2016, kada većina opština, tačnije njih 18, izdvoja sredstava za dio đačkih kompleta udžbenika. Ovaj trend se nastavlja i tokom 2017. kada je to učinilo 19 opština, od kojih je u tom periodu, odnosno školske 2017/2018 na koju su se odnosila sredstva, 12 opština imalo lokalne izbore.
I pored višegodišnjih apela CGO i dalje ne postoji volja donosilaca odluka da se nađe održivo rješenje za ukupno pokrivanje troškova osnovnog obrazovanja kako bi ono bilo i de facto besplatno. Postoji tendencija rasta obezbjeđivanja besplatnih kompleta udžbenika ali i dalje se u neravnompravnom položaju nalazi ogromna većina – tačnije 58, 425 učenika. Ovaj broj je i daleko od poštovanja obavezujuće ustavne norme koja propisuje pravo na školovanje pod jednakim uslovima, i obavezno a besplatno osnovno obrazovanje.
Prema podacima dostupnim na sajtu Monstata, u 2016/17. godini u Crnoj Gori osnovnu školu je pohađalo 68 409 osnovaca od čega je 893 djece sa posebnim potrebama. Vjerujemo da se radi o približnom broju i za 2017/18 godinu, pošto o tome nema objavljenih sistematizovanih podataka. Troškovi đačkog materijala za sve učenike mogu biti vrlo opterećujući za kućni budžet, a ne uključuju samo samo udžbenike, več i školski pribor, sveske, itd. Ovo se posebno odnosi na porodice u kojima je više djece osnovnoškolskog uzrasta. Kompleti udžbenika za osnovne škole su se prošle godine kretali od 50 do 90 EUR, zavisno od razreda.
Potrebno je naglasiti i da su određena sredstva u osnovnim školama obezbijeđena u vidu donacija, kao što je u to bio slučaj u Kotoru gdje su donacijom NR Kine obezbijeđena sredstva za besplatne udžbenike. Takođe, u opštinama Andrijevica i Cetinje besplatni udžbenici su dijelom finasirani od strane privatnih preduzeća. Ovo predstavlja pozitivan primejr koji bi mogle da preuzmu i druge opštine kako bi olakšale prikupljanje sredstava za lokalni budžet.
CGO pozdravlja napore onih opština koji u kontinuitetu obezbjeđuju sredstava za besplatne udžbenike, ali apeluje i da to ne zavisi od društveno-političkih prilika i preporučuje da sve opštine slijede primjer Berana, Budve i Plužina koje su uspostavile praksu obezbjeđivanja udžbenika za sve razrede osnovne škole.
CGO će i ubuduće pratiti način obezbjeđivanja besplatnih knjiga za osnovce u Crnoj Gori.
Mira Popović, saradnica na programima