Centar za građansko obrazovanje (CGO) sproveo je od 15. februara do 15. marta monitoring komentara na portalima u Crnoj Gori, a kako bi se napravila kvalitativna i kvantitativna procjena poštovanja novog Zakona o medijima, a posebno članova 34 – 39 tog Zakona. Detaljni nalazi ukazuju da ovo zakonsko rješenje, na žalost, nije još uvijek dalo efekta na dekontaminaciju tog prostora.
Važeći Zakon o medijima stupio je na snagu u avgustu prošle godine, a donosi novinu u dijelu obaveze portala da, pod prijetnjom prekršajne odgovornosti, komentare nezakonite sadržine ukloni u roku od 60 minuta od saznanja, odnosno prijave nekog lica. Ovo je trebalo djelovati i preventivno u dijelu pronalaženja modaliteta i samih portala da proaktivno djeluju u odnosu na takve komentare.
Tim CGO-a dnevno je vršio pregled komentara na 10 portala u Crnoj Gori (Vijesti, CdM, Analitika, RTCG, AntenaM, In4S, Pobjeda, Aktuelno, Standard i Borba), i to na po dva teksta, birana po kriterijumu najkomentarisanijih ili najčitanijih tekstova na tom portalu, odnosno po ličnom izboru monitora za one portale na kojima nije dostupno takvo mjerenje. Tokom monitoringa, koji je trajao 29 dana, pregledano je ukupno 31.945 komentara koji su se nalazili u okviru 580 tekstova ili 58 tekstova po portalu, sa prosjekom od 1101.55 komentara po danu monitoringa, ili 55.08 komentara po tekstu.
Portal Vijesti dominirao je kako u čitanosti tako i u broju komentara, pa je i najveći broj pregledanih komentara bio na tom portalu, odnosno ukupno 14.960 komentara ili 46.83%, a slijede portali CdM sa 6.654 komentara (20.82%) i In4S sa 3.189 komentara (9.98%). Portal Borba je sljedeći sa 1.715 komentara (5.36%), pa portali Analitika sa 1.438 komentara (4.5%) i RTCG sa 1.354 komentara (4.24%). Dalje, 1.171 komentar (3.66%) imao je portal Pobjeda, dok je portal AntenaM imao 1.040 komentara (3.25%). Najmanji broj komentara u selektovanim tekstovima imali su portali Aktuelno i Standard, koji su imali 358 komentara (1.12%), odnosno 66 komentara (0.2%).
Monitoring je obuhvatio je i period uoči lokalnih izbora u Opštini Nikšić, kao i dan nakon završetka tih izbora. Dinamika aktuelnih društvenih i političkih dešavanja diktirala je i broj komentara na portalima, a osim izbora u Nikšiću, najviše pažnje u komentarima privukla su dešavanja u Opštini Tuzi, kada su građani iskazali protest zbog novog zatvaranja ugostiteljskih objekata u toj opštini, zatim dolazak prvih vakcina u Crnu Goru, odlazak crnogorske delegacije na sahranu episkopa SPC-a Atanasija, ali i protestna dešavanja na Cetinju vezana u odnosu na nekoliko aktivnosti Vlade. Primijećeni su i tzv. botovski komentari, koji su obično pratili tekstove u kojima se pominje predsjednik Srbije, a koji su bili specifični po formi i sadržini kojom se iskazivala podrška predsjedniku Srbije.
Broj komentara je dnevno varirao, a od selektovanih članaka tokom monitoringa mali je broj bio onih koji nijesu generisali komentare, i to na portalima koji generalno uzevši imaju manji broj komentara.
Od deset izdvojenih članaka sa najvećim brojem komentara svi su bili na portalu Vijesti. U odnosu na pregledane članke po portalu, najkomentarisaniji članak na portalu Vijesti imao je 678 komentara, na portalu CdM 288 komentara, portalu In4S 183 komentara, portalu RTCG 113 komentara i portalu AntenaM 87 komentara. Slijedi portal Borba sa 86 komentara, portal Pobjeda sa 73 komentara, portal Analitika sa 70 komentara, portal Aktuelno sa 22 komentara i portal Standard sa 4 komentara na najkomentarisanijem tekstu.
Analiza sadržaja tih komentara ukazuje da nije bilo portala koji su bili bez komentara sa nezakonitom sadržinom. Narativ komentara zavisio je od portala i od aktuelnih tema, ali i od ličnosti koja je dala izjavu, odnosno ličnosti na koju se tekst odnosi.
U kontekstu člana 36 Zakona o medijima, kojim se zabranjuju diskriminatorni sadržaji ili sadržaji sa govorom mržnje prema određenoj grupaciji, dominirali su komentari sa govorom mržnje na nacionalnoj osnovi, usmjereni najviše ka licima crnogorske i srpske nacionalnosti. Bili su primjetni i komentari sa govorom mržnje na vjerskoj osnovi, a nisu izostali ni komentari sa govorom mržnje prema licima koja pripadaju LGBT populaciji. Najviše povreda ovog člana Zakona zabilježeno je na portalu In4S, na kojem je bilo čak 45 tekstova sa komentarima sporne sadržine u okvirima ovog člana, a slijede portal CdM sa 42 teksta, portal AntenaM sa 41 tekstom, portal Pobjeda sa 40 tekstova i portal Vijesti sa istim tim brojem.
U kontekstu drugih članova Zakona o medijima, posebno članova 34 – 39 tog zakona (osim člana 36 koji je analiziran zasebno), takođe je utvrđen veliki broj nezakonitosti. Tu se ističu komentari koji su u suprotnosti sa članom 34, kojim se garantuje prezumpcija nevinosti, zatim komentari koji su u suprotnosti sa članom 38 stav 6 kojim se brani skriveno reklamiranje, dok su najzastupljeniji komentari sa sadržajem velikog broja uvreda, a koji su u suprotnosti sa članom 39 Zakona, kojim se zabranjuje objavljivanje informacija kojima se vrši povreda časti i ugleda. Najveći broj tekstova sa komentarima čijom se sadržinom vrši povreda navedenih članova zakona, registrovan je na portalu Borba, na kojem je 51 tekst sadržao komentare nezakonite sadržine, slijedi portal In4S sa 43 teksta, portal Vijesti sa 42 teksta, portal CdM sa 41 tekstom i portal Analitika sa 35 tekstova sa komentarima nezakonite sadržine.
Monitoring komentara na informativnim portalima sproveden je u okviru projekta “Mediji za mene!”, koji sprovodi CGO uz podršku ambasade Kraljevine Holandije, ambasadu Kraljevine Norveške i Balkanskog fonda za demokratiju njemačkog Maršalovog fonda SAD (BTD).
Damir Suljević, saradnik na programima