Centar za građansko obrazovanje (CGO) danas je, na konferenciji za medije, predstavio nalaze studije „Finansijska alhemija Univerziteta Crne Gore – uvid u finansiranje UCG od 2015. do 2019.godine“.
Mira Popović, koordinatorka programa, podsjetila je da je jedan od fokusa CGO-a i visoko obrazovanje i rad Univerziteta Crne Gore (UCG), kao najstarije i najveće visokoobrazovne ustanove koju kroz Budžet finansiraju građani i građanke. Ona je navela da je CGO za potrebe rada na studiji uputio zahtjeve za slobodan pristup informacijama UCG odnosno rektoratu, kao i nekim organizacionim jedinicama (Pomorski, Pravni, Filozofski i Mašinski fakultet, i Muzička akademija).
Tražene informacije su se odnosile na ovjerene finansijske izvještaje za posljednjih pet godina, uz zaključne listove odnosno bruto bilanse, specifikacije prihoda, analitičke kartice najvećih troškova, najvećih kupaca i dobavljača, i rashoda troškova zarada zapošljenih. Takođe, traženi su ugovori i fakture o kupovini ili prodaji materijalne imovine koji prelaze iznos od 5, 000 €, uz popis imovine, aktivni ugovori o kreditima i garancijama, i izvještaji internih revizija sa preporukama.
„U procesu prikupljanja informacija za ovu analizu konstatujemo do sad najveću zatvorenost UCG. Naime, pojedine fakultetske jedinice su bile spremne da ovu dokumentaciju dostave. Međutim, nakon odgovora od rektora Danila Nikolića, kojim se zapravo skrivaju informacije o finansijskom poslovanju UCG, identična mustra odgovora nam je počela pristizati od svih fakulteta. U tim odgovorima stoji da je dio tražene dokumentacije dostupan na sajtu UCG, što istraživači CGO-a dodatnom provjerom nijesu uspjeli verifikovati sem za nekoliko polovičnih informacija. Za ostalu obimnu dokumentaciju je dozvoljen fizički uvid čime je funkcionalno onemogućen pristup informaciji, jer se na taj način ne može uraditi nikakva analiza tih informacija. Mi za duže od deceniju nijesmo vidjeli da se u netransparetnosti na UCG ide toliko daleko da se fakultetske jedinice organizovano ograničavaju u davanju informacija od javnog značaja kao za vrijeme mandata ovog rektora,“ kazala je Popović.
„U ovom saučestvuje i Upravni odbor na čelu sa Duškom Bjelicom koji je ignorisao naše urgencije. Konačno, naš je utisak da i Vlada Crne Gore direktno štiti netransparentne prakse na UCG, a to dokazuje činjenica da su članovi Upravnog odbora iz Vlade bili upoznati sa ovim zahtjevom CGO-a, kao i sam predsjednik Vlade, ali i da je isti Upravni odbor reizabrao ovog rektora u junu 2020. godine. Zaštita umjesto sankcionisanja netransparentnosti nije dobra. Posebno je zabrinjavajuće kad se takav pristup podržava u instituciji koja obrazuje mlade ljude i kojima bi svojim dosljednim poštovanjem zakona i otvorenošću trebala tim mladim ljudima služiti kao uzor“, zaključila je ona.
Snežana Kaluđerović, viša pravna savjetnica u CGO-u i jedna od autorki studije, istakla je da analiza obuhvata i osvrt na zakonodavni okvir od značaja značaja za razumijevanje finansiranja UCG. „Zakon o visokom obrazovanju je usvojen 2003, a doživio je izmjene i dopune 2010, 2014, 2017 i 2019.godine. Dijelom tih izmjena su rukovodstvu UCG data široka ovlašćenja u raspolaganju finansijskim sredstvima. Međutim, primjećujemo da je tu izostala kontrola ali i transparentnost kad je riječ o trošenju tih sredstava“, navela je ona.
„Podsjetila bih da su od studijske 2017/2018 osnovne studije besplatne zbog čega UCG dobija značajno uvećana sredstva iz Budžeta, a u skladu sa Ugovorom o finansiranju sa Vladom Crne Gore. Taj ugovor se pravi na tri studijske godine, a UCG dobija opredijeljena sredstva na godišnjem nivou ukoliko ispuni ciljeve koji su postavljeni kao indikatori uspješnosti. Ugovorom je precizirano da se u poslovanju UCG vrši nezavisna spoljna i unutrašnja finansijska kontrola. Do sada Vlada nije sprovela nezavisnu spoljnu reviziju finansijskog poslovanja UCG, a interni revizorski izvještaji UCG su nedostupni javnosti, što je loša poruka kad je riječ o privrženosti dobrom upravljanju kao od strane Vlade tako i od UCG“, ocijenila je Kaluđerović.
Iznos sredstava iz državnog budžeta koji se opredjeljuje za UCG varirao je iz godine u godinu, a od 2015. do 2019. godine to je iznosilo 88.355.065 €.
Ona je ukazala da je DRI u Izvještaju o efikasnosti unutrašnje revizije u javnom sektoru iz 2017. konstatovala da UCG nije obezbijedio jedinici za unutrašnju reviziju funkcionalnu nezavisnost u skladu sa međunarodnim standardima i Zakonom, da jedinica za unutrašnju reviziju UCG nema dovoljno kapaciteta, kao i da je u periodu 2014-2015. godine vršila unutrašnju reviziju isključivo na osnovu naloga Upravnog odbora i rektora UCG. „Sa praksom vršenja unutrašnje revizije po nalogu Upravnog odbora i rektora nastavilo se i od 2015. do 2019, s tim da je u jedinici za unutrašnju reviziju zapošljen još jedan revizor, što je i dalje manje od broja unutrašnjih revizora propisanih Statutom UCG“, rekla je Kaluđerović.
„Važno je znati i da je Statutom UCG propisano da Upravni odbor UCG opštim aktom uređuje vrstu, obim i rokove za vršenje revizije. Ta odredba Statuta UCG je suprotna međunarodnim standardima za unutrašnju reviziju kojima je određeno da rukovodilac jedinice za unutrašnju reviziju mora definisati planove na osnovu rizika kako bi se odredili prioriteti unutrašnje revizije, koji su konzistentni sa ciljevima organizacije. Dodatno, ta odredba je u koliziji i sa Zakonom o sistemu unutrašnjih finansijskih kontrola u javnom sektoru kojim je određeno da strateški i godišnji plan vršenja unutrašnje revizije izrađuje rukovodilac jedinice za unutrašnju reviziju na osnovu objektivne procjene rizika, a odobrava ih rukovodilac subjekta“, podvukla je ona.
Na sajtu UCG nema konsolidovanog finansijskog plana u obliku koji propisuje Statut UCG niti pojedinačnih finansijskih planova organizacionih jedinica. „Na osnovu dostupnih finansijskih planova sa sajta UCG, uradili smo analizu planiranih prihoda i rashoda za period od 2015. do 2019. Podaci o iznosu planiranog stanja gotovine na žiro računima UCG ukazuju na značajna odstupanja salda na kraju prethodne u odnosu na početna tekuće godine. Te razlike su se kretale od 1.988.977,83€ do 6.077.633,44€. Takođe, značajna su i odstupanja planiranog stanja gotovine u odnosu na ostvareno, a kretala su se od 108,30% do 1.592,64%, odnosno od 889.531,49€ do 10.101.805,31€. Ovako utvrđen iznos odstupanja, uz netransparentnost finansijskih planova i izvještaja organizacionih cjelina, indikator su zabrinjavajućih manjkavosti u funkcionisanju internih kontrola i shodne profesionalne odgovornosti lica uključenih u proces planiranja kako na nivou UCG, tako i na nivou organizacionih jedinica“, naglasila je Kaluđerović,
Nadalje, ona je pojasnila da je utvrđen konstantan rast opštih tj. prihoda iz Budžeta Crne Gore, koji su u posmatranom periodu čine 59,25% u ukupno planiranim primicima. Ovo prati i značajan porast planiranih prihoda od prodaje imovine u 2019. (za 2019. bilo je planirano 2.577.067,43€ a što je za 1.244.054,85€ više od planiranih prihoda za prethodne četiri godine). Na drugoj strani, donacije kao planirani izvor finansiranja pokazuju trend smanjenja u odnosu na 2015. godinu.
„Na sajtu UCG, nisu objavljeni svi izvještaji vezani za godišnje finansijske izvještaje kako je to definisano Statutom UCG, a što podupire ranije nalaze CGO-a o netransparentnosti UCG bilo da se radi o direktnom skrivanju svih podataka ili djelimičnom objavljivanju uz izostanak nekih ključnih koji mogu osvijetiliti suštinu. Podaci iz ovih dostupnih izvještaja ukazuju da je za pet godina UCG imao primitke u iznosu od 155.526.911€, a iskazani izdaci iznosili su 146.250.569€. Detaljniju analizu iskazanih primitaka i izdataka nije moguće izvršiti zbog nedostupnosti podataka. Ali i iz raspoložive dokumentacije zaključuje se da bi analiza većeg broja stavki primitaka i izdataka bila vrlo važna za dalje razumijevanje načina finansijskog rukovođenja“, ocjenjuje Snežana Kaluđerović.
„Naša analiza pokazuje i da se budžetska sredstva troše u cjelosti, a na računima UCG se gomilaju sredstva iz sopstvenih izvora koja su na početku 2015. iznosila 4.144.058,24€, a na kraju 2019. godine 13.420.400€. Takođe, neizmirene obaveze na dan 31.12.2019. su iskazane u iznosu od 780.012,04 €, a istovremeno je UCG na svojim računima imao depozite od 13.420.400,00€, pa nije jasno zašto su uopšte postojale te neizmirene obaveze“, navela je ona.
„Uporednom analizom planiranih i izvršenih primitaka i izdataka po fiskalnim periodima je utvrđeno da se najveća odstupanja odnose na: bruto zarade; ostala lična primanja, rashode za materijal i usloge; izdatke za tekuće održavanje; rashode za kamate; renta itd. pri čemu su neki bili značajno viši a neki značajno niži. Iz ovog slijedi da se radi o lošem planiranju ili, pak, lošem načinu realizacije budžeta. Slična je situacija i sa javnim nabavkama koje prati kontinuitet lošeg planiranja i ti planovi se u prosjeku mijenjaju i do 10 puta godišnje“, kazala je Kaluđerović.
„Pravilnikom UCG uređen je postupak nagrađivanja za citiranost radova po Scopusu, odnosno u u WoS-u (Clarivate Analytics) za pojedinačne autore i to je sporno. Naime, Pravilnikom se propisuje nagrađivanje autora tj. zapošljenih za nešto što je njihova obaveza predviđena Zakonom, Statutom i Opštim kolektivnim ugovorom za koju primaju redovnu zaradu. Dalje, Pravilnik uvodi i retroaktivnost, odnosno istim se propisuje pravo nagrađivanja počevši od 2018. godine a Pravilnik je usvojen 17.01.2020. godine, što je pitanje koje zahtijeva posebnu pozornost“, zaključila je ona.
Činjenica da duži period nije vršena eksterna revizija finansijskog poslovanja UCG, ukazuje na neophodnost da Vlada Crne Gore, shodno Ugovoru o finansiranju, iskoristi svoje pravo i angažuje nezavisnog ovlašćenog revizora u cilju vršenja revizije finansijskog poslovanja UCG, jedan je od zaključaka analize.
Analiza je nastala je u okviru projekta „Finansiranje visokog obrazovanja pod lupom“ koji CGO sprovodi uz podršku Centra za građanske inicijative i Evropske unije, kroz SELDI program.
Maja Marinović, asistentkinja na programima