Povodom 23. avgusta – Evropskog dana sjećanja na žrtve svih totalitarnih i autoritarnih režima u 20. vijeku, Centar za građansko obrazovanje (CGO) koristi priliku da ponovo iskaže podršku žrtvama i porodicama žrtava totalitarnih režima, ali i da apeluje na nadležne institucije da ne dozvole da se oni zaborave, a što podrazumijeva i sadržajno suočavanje sa kontroverznim aspektima naše prošlosti.
Odgovor na neprijatna pitanja iz prošlosti ne može biti potiskivanje, jer se time ograničava razvoj i održivost društva na zdravim osnovama. Takva pitanja zahtijevaju otvaranje i šireg društvenog dijaloga, ali i unaprijeđenja u zakonodavnom i institucionalnom okviru. U tom kontekstu, CGO je i ranije ukazivao na potrebu donošenja zakona kojim bi se rehabilitovali i obeštetili Golootočani ili članovi njihovih užih porodica, koji je Vlada obećavala ali ga nikad nije stavila na svoju agendu. Potrebno je formirati intersektorsku komisiju za ocjenu rada crnogorske Komisije za utvrđivanje ratnih zločina tokom Drugog svjetskog rata (1945-1947) i davanja konačne naučne ocjene o suđenjima i represalijama na kraju i po završetku Drugog svjetskog rata. Takođe, neophodno je i kreiranje adekvatnog obrazovnog materijala i savremenog načina predavanja totalitarizma i vezanih tema radi sprječavanja njihove zloupotrebe u ideološke i dnevnopolitičke svrhe.
Podsjećamo da je Skupština Crne Gore usvojila Rezoluciju Parlamentarne skupštine Savjeta Evrope iz 2006. godine o međunarodnoj osudi zločina totalitarnih komunističkih poredaka, kao i da je Evropski parlament donio preporuku kojom je naglasio da svaka zemlja treba da odredi vrijeme i način obilježavanja sjećanja na žrtve totalitarnih režima i to prilagodi sopstvenoj istoriji i tradiciji. U Crnoj Gori u ovom dijelu nije notiran nikakav pomak i čini se da ni ovi dokumenti nisu za nadležne institucije dovoljno relevantni da bi ih uključili u svoje politike i prakse.
Adekvatan odnos prema nasljeđu totalitarnih režima može jedino biti ostvaren uz objektivno i nepristrasno sagledavanje svih aspekata tog vremena i postizanje konsensualne društvene ocjene tog perioda na bazi dijaloga i naučno utvrđenih činjenica. Samo tako se može iskazati istorijska pravda žrtvama i njihovim porodicama, ali i spriječiti dalje manipulacije kojih smo i danas svjedoci. Na kraju, to je i jedini način da se dođe do sopstvene i unikatne kulture sjećanja u Crnoj Gori.
Evropski dan sjećanja na žrtve svih totalitarnih i autoritarnih režima utvrđen je Deklaracijom Evropskog parlamenta iz 2008. godine o proglašenju 23. avgusta evropskim danom sjećanja na žrtve staljinizma i nacizma, a potvrđen je Rezolucijom Evropskog parlamenta o evropskoj savjesti i totalitarizmu iz 2009.
Miloš Vukanović, savjetnik