„Za napredak u procesu digitalizacije neophodna je istinska politička podrška koja je do sada izostala, ali i okretanje ka agilnim pristupima, rad na digitalnoj pismenosti, pojednostavljivanje procedura, uključenje građana i građanki, i fazni razvoj”, poručeno je sa konferencije „E-dukacijom do PARticipacije – put ka inkluzivnijoj i efikasnijoj e-upravi”, na kojoj je predstavljen i indeks stepena razvijenosti e-usluga i spremnosti za proces digitalne transformacije u Crnoj Gori, na kojem je na skali od 1 do 4 sistem e-uprave u Crnoj Gori dobio prosječnu ocjenu 2.33.
Dušan Polović, generalni direktor Direktorata za infrastrukturu, informacionu bezbjednost, digitalizaciju i e-servise Ministarstva javne uprave (MJU), istakao je značaj digitalizacije i potrebu za digitalnom transformacijom cijelog društva, a prije svega javne uprave u dijelu pružanja kvalitetnih i funkcionalnih elektronskih servisa. „Većina servisa je informativnog karaktera, a građanima/kama su najvažniji servisi 4. i 5. nivoa i zbog toga smo preuzeli aktivnosti čiji rezultat treba da bude novi portal e-uprave, unaprjeđenje sistema razmjene podataka između organa javne uprave i 10 servisa najvišeg nivoa sofisticiranosti, ” kazao je Polović. On je ukazao i na potrebu poboljšanja ukupnog nivoa digitalne informisanosti, objašnjavajući koje nedostatnosti Ministarstvo prepoznaje u ovoj oblasti i na koji način će odgovoriti kako bi ubrzalo digiralizaciju javne uprave. „Komunikacionom strategijom predvidjeli smo kampanju informisanja koja uskoro kreće. Takođe, naše platforme su trenutno razuđene, pa je intencija centralizacija kako bi građani/ke na jednom mjestu mogli realizovati bilo koji servis. Konačno, naša je želja da obavežemo sve državne institucije da svoje servise objave na budućem portalu koji će vjerujemo biti funkcionalan iduće godine, što bi olakšalo korisnicima preglednost”, zaključio je Polović.
“Primarni je zadatak javne administracije da bude servis građana i građanki, a visokokvalitetne elektronske usluge javne uprave, koje odgovaraju na potrebe građanstva su od suštinskog značaja za obezbjeđivanje transparentnosti vlasti, ali i učešća građana/ki u procesu procesima donošenja odluka i oblikovanja javnih politika. Osim toga, efikasna e-uprava je jedan od stubova reforme javne uprave, a samim tim ključna i za proces pregovora Crne Gore sa Evropskom unijom”, poručila je Daliborka Uljarević, izvršna direktorka CGO). Ona je ukazala na brojne koristi inkluzivne e-uprave, počev od široke dostupnosti, preko smanjenja birokratije, uštede vremena, novca i drugih resursa. “Takođe, to jača transparentnost i odgovornost u vođenju javnih poslova i utiče na smanjenje korupcije, a posljedično poboljšava kvalitet demokratskog učešća i upravljanja”, dodala je Uljarević. Ona je naglasila značaj političke podrške za ovaj proces. “Na žalost, istinska politička podrška za e-upravu izostaje u Crnoj Gori. Dijelom iz razloga što našim donosiocima odluka digitalne vještine nisu bliske, ali mnogo značajnije jer odbijaju da se sistem učini transparentnijim”, zaključila je Uljarević.
Milica Janković, saradnica na Fakultetu za informacione sisteme i tehnologije UDG-a i direktorica za digitalnu transformaciju i IT isporuku u Exploring-u, osvrnula se na proces izrade e-indeksa. „Izabrani pristup predstavlja modifikovanu i prilagođenu verziju mnogo poznatije Maturity Model for Digital Services metodologije koju je razvila Harvard Kennedy School. Cilj je bio da se sagleda trenutni nivo razvijenosti i korišćenja digitalnih servisa, potencijal za digitalizaciju usluga i procesa, odnos prema kadrovima čije vještine su upotrebljive za korišćenje tehnologija i podataka od strane organa vlasti, kako i u kojoj mjeri funkcionišu sistemi za razmjenu podataka između institucija, te kako se pristupa dizajniraju usluga koje treba da odgovore na potrebe građana“, pojasnila je Janković. Ona je objasnila da e-indeks obuhvata šest dimenzija u kojima su, na skali od 1 do 4, dobijene sljedeće ocjene: političko okruženje 2.91, institucionalni kapacitet 2.50, pružanje usluga 2.27, digitalne vještine i privlačenje kadrova 2.13, dizajn orijentisan na korisnika 2.19 i zajednički (common) sistemi/servisi – 1.95, pri čemu je prosječna ocjena 2.33. „Tri su stvari do kojih smo došli tokom istraživanja. Prva je da digitalizacija treba da postane političko pitanje vođeno novom generacijom političara koji razmišljaju „digitalno“, i kojima nije problem da podrže „digital-first“ koncept. Drugo, moraju se mijenjati metode za razvoj digitalnih usluga: umjesto digitalizacije postojećih usluga, takvih kakve jesu, potrebno je pojednostaviti procese, uključiti građane i razvijati sve fazno. Na kraju, potrebno je unaprijediti sistem zajedničkih (common) sistema, koji treba da omoguće sa svih aspekata razmjenu podataka na nivou organa vlasti, digitalnu identifikaciju učesnika u transakcijama, te elektronsko plaćanje usluga i dostavu“, zaključila je Janković.
Lana Vukmirović Mišić, advokatica u kancelariji Vukmirović Mišić – JPM Partners, istakla je postojanje solidnog pravnog okvira u Crnoj Gori u ovoj oblasti. „Analizirajući pravni okvir i gdje suštinski jesmo u odnosu na EU, sugerisana je promjena metodologije koja bi se morala zasnivati na identifikaciji potreba za uslugama od strane ministarstava u dijelu digitalizacije pojedinih segmenata. Iz analize je proizašao dokument kao mapa puta koji to propisi treba da budu promijenjeni kako bi se uklonile pravne barijere, a identifikovano je ukupno 21 usluga za digitalizaciju“, kazala je Vukmirović Mišić. I dok su za određene usluge pravne smetnje u podzakonskim aktima, postoje i sistemi, kao što je npr. sistem plaćanja administrativnih taksi, za koji postoji zakon i uredba, ali sa druge strane servis, odnosno sajt, nije u fuknciji, što ukazuje na prepreke u sistemu sprovođenja. Kao važan dio procesa digitalizacije ona navodi povratnu informaciju, odnosno dobijanje potvrde o urađenom. „Smatram da bi potvrda podigla stepen povjerenja i opseg korišćenja. Takođe, kada je privreda u pitanju, čini se da je važno da usluge budu potpuno elektronske kako bi se dostigao adekvatan stepen korišćenja“, poručila je Vukmirović Mišić.
Nada Rakočević, sekretarka Odbora udruženja informacionih i komunikacionih tehnologija Privredne komore Crne Gore, istakla je neophodnost unaprjeđena elektronskih servisa koji su podstrek za napredovanje dobili za vrijeme korone. U osvrtu na privredu, kazala je da preovladavaju kompanije – oko 93% – koje imaju pet zaposlenih. “To su kompanije koje imaju ograničene kapacitete i korišćenje e-servisa bi za njih bilo jako dobro. Međutim, pored svih benefita digitalne transformacije nivo digitalnih kompetencija nedostaje, i čini se da društvo to ne prepoznaje kao realnost jer je prilikom ispitivanja njihovih kompetencija čak 98% smatralo da ih posjeduje”, kazala je Rakočević. Ona ocjenjuje da su usluge e-uprave za privrednike unaprijeđene. “Zadovoljstvo uslugama mjerimo u komunikaciji sa kompanijama. Često organizujemo edukacije, ali otklon postoji, usljed možda nezainteresovanosti, nedostatka vremena, ljudskih kapaciteta, kompetencija”, kazala je Rakočević. Ona je mišljenja da je jedan od ključnih problema koje treba adresirati nepovjerenje koje je pojačano sajber napadom, ali i nedostatkom digitalne pismenosti. „Sugestije koje dolaze od strane privrede tiču se, prije svega, osnove za razvoj servisa – uvezivanje registara“, zaključila je Rakočević.
Olivera Damjanović, programska menadžerka Regionalne škole javne uprave (ReSPA), smatra da je kroz ovo istraživanje javna uprava Crne Gore dobila izvanredne instrukcije. „Digitalizacija ima ključnu ulogu u reformi javne uprave koja teži postizanju moderne administracije koja je efektivna, koja isporučuje usluge po mjeri građana/ki i poslova zajednice, uz racionalno trošenje sredstava i ljudskih resursa i koordinaciju između unutrašnjeg institucionalnog okvira”, kazala je Damjanović. Ona je istakla da je neophodno raditi na reformi javne uprave koja je uslov za ulazak u EU svih zemalja Zapadnog Balkana. „To je jedan strukturisan proces, koji je definisala EK i odredila oblasti prema kojima su se postavile reforme, kriterijumi koji definišu kakva bi to trebala da bude reformisana uprava i ujedno i indikatori. SIGMA vrši periodičnu ocjenu dokle je svaka zemlja došla i akteri zemalja mogu sagledati stanje i koliki je njen napredak. Digitalizacija je postala horizontalna tema koja kači sve druge oblasti javne uprave – od politike planiranja, do ljudskih resursa, regulatorne politike, pristupačnosti, odgovornosti javne uprave, što govori o neophodnosti sveprisutne digitalizacije servisa u čijem centru moraju biti osliikane potrebe građana/ki”, istakla je Damjanović.
Milica Zindović, saradnica na programima u CGO-u, podsjetila je na istraživanje javnog mnjenja koje CGO radio. Ona je navela i nekoliko preporuka koje su proizašle iz analize rada javne uprave, ističući da za jačanje svijesti, stepena informisanosti ali i digitalne pismenost o postojećim uslugama, institucije moraju učiniti mnogo više i adekvatno komunicirati njihovo postojanje na različitim portalima, medijski promovisati i u fokus staviti krajnjeg korisnika – građane i građanke i njihove potrebe. „Posebno se mora promovisati eParticipacija i ePeticija, jer građani/ke nisu upoznati niti motivisani da koriste ove jako važne mehanizme, koji im omogućavaju učešće u procesu donošenja odluka važnih za njih i društvo u cjelini”, naglasila je Zindović. Prema njenom mišljenju, osim rada na procesima elektronskog plaćanja, elektronske identifikacije, razmjene podataka između ključnih registara i informacionih sistema, elektronska dostava i korišćenje elektronskih dokumenata koji su klučni za razvoj e-usluga, akcenat mora biti i na jačanju povjerenja u elektronske usluge, pogotovo u domenu zaštite ličnih podataka.
Konferencija kojoj je prisustvovalo oko 40 učesnica i učesnika iz institucija, nevladinih organizacija, medija, političkih partija, akademskih i studentskih udruženja, a održana je u okviru projekta „E-dukacijom do PARticipacije”, koji CGO sprovodi uz podršku Ministarstva javne uprave (MJU).
Maja Marinović, saradnica na programima